Τηλεοπτική προπαγάνδα : Η ήπια δύναμη της Τουρκίας

Της  Άννα Ζαρίφη.

Με έσοδα από σαπουνόπερες που έφτασαν το 2011 τα 50 εκατ. δολάρια, η Τουρκία περνάει τη δική της «τηλεοπτική άνοιξη», ασκώντας μέσω των πολιτισμικών της εξαγωγών «μαλακή ισχύ» στην ευρύτερη περιοχή, προσελκύοντας τουρισμό και συνάλλαγμα.

 Το φαινόμενο της προβολής τουρκικών σίριαλ στη χώρα μας δεν είναι καινούργιο. Έχουν ήδη περάσει επτά χρόνια από την προβολή του ιδιαίτερα επιτυχημένου σίριαλ του MEGA «Τα σύνορα της αγάπης», για τον έρωτα ενός Έλληνα και μιας Τουρκάλας, που αντικατέστησε τον έρωτα του ελληνικού κοινού με τις λατινοαμερικάνικες συνταγές. Κόντρα στις φωνές που αντιτίθενται στην τηλεοπτική «εισβολή», το ελληνικό κοινό συνέχισε να καταναλώνει τις τουρκικές σειρές και μέσα στο καλοκαίρι, ως αντίδοτο στις επαναλήψεις του ελληνικού προγράμματος. «Πειρασμός», «Χίλιες και μια νύχτες», «Kismet», «Ασημένια φεγγάρια», «Το αγιάζι του έρωτα», «Μενεξέ», «Έρωτας και τιμωρία», «Ezel», «Μοιραίος έρωτας», «Σιλά», είναι κάποιες από αυτές που άλωσαν με επιτυχία το ελληνικό prime time, χτυπώντας υψηλές τηλεθεάσεις, οι οποίες σε κάποιες περιπτώσεις άγγιξαν το 40%.

Κι ενώ η απήχηση των τουρκικών σειρών αρχικά προκαλούσε μάλλον χλιαρές αντιδράσεις, η σημερινή τεταμένη πολιτική και οικονομική συγκυρία έχει αυξήσει τις φωνές ενάντια στην προβολή τους. Την ίδια στιγμή οι τηλεθεατές συνεχίζουν να συμμετέχουν στον καθημερινό «τουρκικό πόλεμο» των καναλιών με όπλα τα μηχανάκια της AGB. «Σιλά» (MEGA) και «Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής» (ANT1) κονταροχτυπιούνται εδώ και περίπου δύο εβδομάδες κάθε βράδυ στις 9, με τη «βιογραφία» του σουλτάνου πάντως να προκαλεί σφοδρές αντιδράσεις, ακόμα και πολιτικά σχόλια.

Πριν από λίγες μέρες η εφημερίδα «Δημοκρατία» αποφάσισε να διακόψει κάθε διαφημιστικό σποτ στο κανάλι του Αμαρουσίου, καθώς, όπως χαρακτηριστικά γράφει στο φύλλο της 10ης Σεπτεμβρίου, «η σειρά αποτελεί μια απόπειρα του τουρκικού κράτους να εξωραΐσει τη μαύρη περίοδο των 400 ετών που η Ελλάς είχε οδηγηθεί, δεμένη πισθάγκωνα, στον οθωμανικό τάφο». Σε ανάλογο μήκος κύματος και ο Γιώργος Καραμπελιάς, ο οποίος με άρθρο του στο περιοδικό της Κίνησης Πολιτών «Άρδην» ζητά από το υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού, το ΕΣΡ, την Ακαδημία Αθηνών και τα πολιτικά κόμματα να πάρουν θέση υπέρ της άμεσης απόσυρσης της φιλο-οθωμανικής σειράς.

Με πρόσφατη ανοιχτή επιστολή του, στο θέμα αναφέρθηκε και ο Μίκης Θεοδωράκης, τονίζοντας ότι «η προκλητική αυτή στάση των καναλιών, που προβάλλουν ανενδοίαστα ό,τι πιο ευτελές τους σερβίρει η τούρκικη προπαγάνδα, μοιάζει να προβληματίζει ελάχιστους», ενώ μας καλεί να «είμαστε σε εγρήγορση, ο εχθρός είναι προ των πυλών, αν δεν μπήκε ήδη μέσα». Υπό τις ευλογίες του Ερντογάν

Στην απέναντι όχθη, οι Τούρκοι παραγωγοί έχουν μέχρι στιγμής πουλήσει τουλάχιστον 100 σειρές σε περισσότερες από 70 χώρες, από την Κεντρική Ευρώπη και τα Βαλκάνια μέχρι το μακρινό Βιετνάμ. Η τιμή κάθε επεισοδίου, που στην αρχή δεν ξεπερνούσε τα 300-500 δολάρια, αγγίζει κατά μέσο όρο τα 10.000 δολάρια, ενώ πληροφορίες θέλουν σειρές να πωλούνται σε χώρες της Μέσης Ανατολής ακόμα και για 100.000 δολάρια το επεισόδιο.

Πάντως οι σειρές που προβάλλονται εκεί είναι μεταγλωττισμένες στα αραβικά, γεγονός που υποσκάπτει τη συνωμοσία περί τουρκικής γλώσσας. Αυτό δεν σημαίνει ότι η «διπλωματία της μικρής οθόνης» αφήνει αδιάφορο τον πολιτικό κόσμο της Τουρκίας. Σε άρθρο του το περιοδικό «Time» περιέγραψε την εξαγωγή τουρκικών σειρών ως «το μυστικό όπλο» του Ερντογάν, που βλέπει τη μετατροπή της χώρας σε τηλεοπτική υπερδύναμη ως ευκαιρία να διευρύνει την επιρροή της Τουρκίας στη Μέση Ανατολή, τη Βόρεια Αφρική αλλά και το Ιράν.

Εκεί δηλαδή όπου οι τουρκικές σαπουνόπερες κάνουν ρεκόρ τηλεθέασης, προσφέροντας στη χώρα μια μοναδική ευκαιρία να ασκήσει πολιτισμική επιρροή. Παράδειγμα το φινάλε της Σταχτοπούτας-«Noor», το οποίο παρακολούθησαν 85 εκατομμύρια τηλεθεατές! Η απήχηση των σειρών αντικατοπτρίζεται και στην αύξηση της τουριστικής κίνησης από χώρες του αραβικού κόσμου.

Σύμφωνα με έρευνα του Τουρκικού Ινστιτούτου Οικονομικών και Κοινωνικών Σπουδών, η τουρκική κουλτούρα επηρεάζει όλο και πιο έντονα τις χώρες της Μέσης Ανατολής, την ώρα που το 74% του κοινού, σε 16 χώρες της περιοχής, βλέπει τουλάχιστον μία τουρκική σειρά. Μελόδραμα αλά τούρκα.

 Όσοι ελπίζουν ότι το ελληνικό κοινό θα σταματήσει να παρακολουθεί την τουρκική «προπαγάνδα» οφείλουν πρώτα να αναγνωρίσουν την ένδεια τηλεοπτικού περιεχομένου που έφερε η οικονομική κρίση στη χώρα μας. Οι συνθήκες στην ελληνική ιδιωτική τηλεόραση και στη διαφημιστική αγορά παραμένουν καταστρεπτικές και δεν επιτρέπουν καμία αισιοδοξία για επιστροφή στις μέρες των «παχιών παραγωγών». Οι τουρκικές παραγωγές έχουν χαμηλότερο κόστος και μέσω της υψηλής τηλεθέασής τους φέρνουν τα λεφτά τους πίσω, μεταχειριζόμενες όλα τα μέσα που παραδοσιακά έκαναν το μελόδραμα αρεστό στο ευρύ κοινό. Έρωτες και αντιζηλίες, δολοπλοκίες και ίντριγκες κυριαρχούν στα σενάρια.

Οι οικογενειακές τραγωδίες, τα ηθικά διλήμματα και τα πάθη των αντιπροσωπευτικών κοινωνικών τύπων καθηλώνουν το κοινό. Η αναπαράσταση του κοινωνικού περίγυρου, μέσω εντυπωσιακών σκηνικών και εξωτερικών πλάνων, η διαρκής μελό μουσική υπόκρουση αλλά και η μυθιστορηματική διάσταση των καθημερινών ιστοριών αποτελούν μερικές από τις φανερές και κρυφές χάρες μιας δοκιμασμένης συνταγής. Τηλεθεατές από διαφορετικές κοινωνικές τάξεις έλκονται από το κυνήγι του χρήματος και της προσωπικής αποκατάστασης, που αντικατοπτρίζει την ευμάρεια, η οποία τόσο λείπει από την ελληνική τηλεοπτική –και μη– πραγματικότητα.