Η Μέρκελ, ο Πούτιν και ο θησαυρός του Πριάμου

του Γιώργου Τσακνιά

Μπορεί το σημαντικότερο θέμα της ατζέντας κατά την πρόσφατη επίσκεψη της Άνγκελα Μέρκελ στη Μόσχα να ήταν το φυσικό αέριο (και η αμήχανη εξάρτηση της Γερμανίας από τη Ρωσία), οι ήδη δύσκολες, ωστόσο, σχέσεις της καγκελαρίου με τον τσάρο δοκιμάστηκαν από ένα θέμα εντελώς άσχετο: η Μέρκελ έθεσε θέμα επιστροφής των έργων τέχνης που αποτέλεσαν το πλιάτσικο του Κόκκινου Στρατού το 1945, μετά την κατάληψη του Βερολίνου.

Την περασμένη Παρασκευή, 21 Ιουνίου, Μέρκελ και Πούτιν εγκαινίασαν μαζί μια έκθεση στο Μουσείο Ερμιτάζ στην Πετρούπολη με τίτλο: «Ευρωπαϊκή Εποχή του Χαλκού — η Ευρώπη χωρίς σύνορα». Στην έκθεση συμπεριλαμβάνονται και 600 περίπου αρχαία αντικείμενα, τα οποία οι σοβιετικοί μετέφεραν από το Βερολίνο στη Μόσχα ως «πολεμική αποζημίωση».

Η ιστορία μερικών από τα εκθέματα είναι μυθιστορηματική: πρόκειται για αντικείμενα από τον λεγόμενο «θησαυρό του Πριάμου», τα οποία ανέσκαψε από τα ερείπια της Τροίας (Hisarlik) ο Ερρίκος Σλήμαν, στα τέλη του 19ου αιώνα. Ο γερμανός αρχαιολόγος κατόρθωσε να βγάλει τα αντικείμενα (μεταξύ των οποίων χρυσά κοσμήματα) κρυφά από την Οθωμανική Αυτοκρατορία και να τα μεταφέρει στο Βερολίνο. Το γεγονός έγινε γνωστό όταν η σύζυγός του Σοφία εμφανίστηκε σε δείπνο φορώντας τα εν λόγω κοσμήματα. Η μόνη συνέπεια ήταν η ανάκληση από το οθωμανικό κράτος της άδειας για εκσκαφές στην Τροία και η απόλυση του Αμίν Εφέντη, του αξιωματούχου που είχε αναλάβει να επιβλέπει την ανασκαφή.

Η Σοφία Σλήμαν με τα κοσμήματα της Τροίας, c. 1874

Το 1945, τα αντικείμενα εξαφανίστηκαν από το Βερολίνο και στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου η Μόσχα διέψευδε επίμονα και κατηγορηματικά ότι βρίσκονται κάπου στη Μεγάλη Σοβιετική Πατρίδα. Το 1993, ο θησαυρός του Πριάμου εμφανίστηκε ως διά μαγείας στις αποθήκες του Μουσείου Πούσκιν. Επιτεύχθηκε διακρατική συμφωνία για την επιστροφή τους, την υλοποίηση της οποίας ωστόσο μπλόκαρε το λόμπι των Ρώσων διευθυντών μουσείων.

Την περασμένη Παρασκευή, τα αντικείμενα αυτά εκτέθηκαν για πρώτη φορά εδώ και πολλές δεκαετίες. Η γερμανίδα καγκελάριος επεσήμανε ότι το γεγονός αυτό είναι πολύ σημαντικό και έθιξε το θέμα της «επιστροφής» τους (επιστροφής τους όχι στην Τροία, προφανώς, αλλά στο Βερολίνο). Ο τσάρος Βλαδίμηρος απέρριψε το αίτημα, όχι απαντώντας —όπως οι σοβιετικοί προκάτοχοί του σε παρόμοια αιτήματα για άλλα αντικείμενα τέχνης— ότι «πληρώθηκαν με το αίμα του σοβιετικού λαού», αλλά με το επιχείρημα «αν τα επιστρέψουμε στη Γερμανία, τότε τι να πει και η Τουρκία;» Και πρόσθεσε, ολίγον πονηρά: «Οι πολίτες δεν ενδιαφέρονται αν οι αρχαιότητες και τα έργα τέχνης βρίσκονται σε μουσεία της Γερμανίας, της Ρωσίας ή της Τουρκίας».

Στην ουσία, η Άνγκελα είπε «φέρ’ τα πίσω» και ο Βλαντίμιρ απάντησε «μπα, δε νομίζω». Κατά τη σύντομη συζήτηση, ανασύρθηκαν εκατέρωθεν όλα τα συνήθη σε τέτοιου είδους συζητήσεις επιχειρήματα: «είναι δικά μας και πρέπει να επιστραφούν», «αν σας τα δώσουμε όλες οι χώρες θα ζητάνε επιστροφές» κλπ. Η συζήτηση αυτή δεν έχει τέλος, ούτε είναι εύκολο να διατυπωθεί μια γενική αρχή, ένας κανόνας για την κυριότητα αρχαιοτήτων και έργων τέχνης.

Συνολικά, εκτιμάται ότι οι Σοβιετικοί μετέφεραν από το Βερολίνο στη Μόσχα πάνω από ένα εκατομμύριο βιβλία και αναρίθμητα έργα τέχνης. Δεν είναι εύκολο να ανιχνεύσει κανείς την ιστορία όλων αυτών των θησαυρών, την πορεία τους σε καιρό σκληρού πολέμου και, εν συνεχεία, τη μοίρα τους πίσω από το «Παραπέτασμα» — όσων όντως κατέληξαν εκεί. Μόνο από μία πινακοθήκη του Βερολίνου, αφαιρέθηκαν από τον Κόκκινο Στρατό 441 πίνακες, μεταξύ των οποίων έργα του Ρούμπενς και του Καραβάτζιο.

Ο λόγος, βέβαια, που οι Σοβιετικοί βρήκαν το 1945 στο Βερολίνο τόσα πολλά έργα τέχνης μαζεμένα ήταν ότι οι ναζί από το 1933 και, κυρίως, μετά την έναρξη του πολέμου, πλιατσικολόγησαν διεξοδικά και επιμελώς ολόκληρη την Ευρώπη, καθώς και τα σπίτια των ίδιων των πολιτών τους, ιδίως των Εβραίων. Να τα λέμε κι αυτά.

http://dimartblog.com