Απολογισμός και συνέχεια για το Αυτοδιοικητικό κίνημα περιφέρειας Στερεάς

Σε συνέλευση που έγινε την Κυριακή 2/2 στη Λιβαδειά, τα μέλη του Α.Κ. συζητήσαμε τον απολογισμό της παρουσίας της περιφερειακής παράταξης από τις αρχές του 2010 μέχρι σήμερα και τις προοπτικές για την συνέχεια. Αποφασίσαμε ότι δεν θα συμμετέχουμε στις επόμενες αυτοδιοικητικές εκλογές, αλλά ότι θα συνεχίσουμε τη λειτουργία και τη δράση μας ως κίνηση πολιτών με αναφορά στα περιφερειακά δρώμενα.

Δημοσιοποιούμε ένα συνοπτικό κείμενο με το ιστορικό της πορείας του Α.Κ., τον απολογισμό της δράσης μας ως περιφερειακής παράταξης, την ιδιαιτερότητα του εγχειρήματος για την αμεσοδημοκρατική έκφραση των πολιτών και τις σκέψεις μας για τη νέα περίοδο: 

Για μια άλλη αυτοδιοίκηση, για μια άλλη κοινωνία

Πριν από 4 χρόνια, στην απαρχή της κρίσης, ξεκινήσαμε ένα ταξίδι σε μια άγνωστη, μη χαρτογραφημένη περιοχή:

Πολίτες από πολλές περιοχές της Στερεάς που δίναμε συνειδητά προτεραιότητα στην κινηματική δράση, συγκροτήσαμε ένα δίκτυο αντίστασης απέναντι στον Καλλικράτη. Οι περισσότεροι-ες από μας είχαμε, ήδη, συναντηθεί σε πλήθος κινητοποιήσεων και γνωρίζαμε καλά την αξία της συνεννόησης και των κοινών δράσεων. Αποφασίσαμε, τότε, να κάνουμε ένα βήμα παραπάνω: να ενώσουμε τις φωνές μας απέναντι στο πανίσχυρο πλέγμα πελατειακών σχέσεων και διαπλοκής που διατρέχει οριζόντια και κάθετα την κοινωνία στηρίζοντας την πολιτική και οικονομική εξουσία. Επιχειρήσαμε να απαντήσουμε μέσα από τις δικές μας ανάγκες όπως διαμορφώνονταν από τις εμπειρίες καθημερινών αγώνων και όχι με μια συγκόλληση δεδομένων πολιτικών και κομματικών στερεότυπων. Μέρος αυτής της επιλογής, όχι υποχρεωτικό κατ’ ανάγκη, ήταν και η απόφασή μας να συμμετάσχουμε στις εκλογές για την περιφερειακή αυτοδιοίκηση.

Η επιδίωξή μας αυτή μας οδήγησε, φυσιολογικά, στο ανάλογο οργανωτικό σχήμα.  Το ΑΚ φτιάχτηκε ως κίνηση πολιτών, χωρίς ιεραρχική δομή, υπερβαίνοντας λογικές κομματικής χειραγώγησης, χρισμάτων και αναθέσεων. Δεν ήμασταν το μόνο σχήμα που το επιχείρησε, ήμασταν όμως τελικά το μόνο σχήμα πανελλαδικά που συμμετείχε με αυτά τα χαρακτηριστικά στις περιφερειακές εκλογές.

Σε μια περιφέρεια με μεγάλες αντιθέσεις

Οι αιτίες που αυτό συνέβη στη Στερεά ήταν πιστεύουμε δύο:

·                     Αφενός η ιδιαίτερη ένταση της υποβάθμισης και της εκμετάλλευσης που οι μεγάλοι οικονομικοί όμιλοι έχουν επιβάλει λόγω των χαρακτηριστικών της Στερεάς : θέση κεντροβαρική και υποστηρικτική της μητρόπολης, διασχίζεται από τα μεγάλα οδικά, ενεργειακά και υδρευτικά δίκτυα, με την ισχυρότερη μεταλλουργία και βιομηχανία.

·                     Αφετέρου η εμφάνιση τοπικών κινημάτων που είχαν και νίκες: έφεραν στον προσκήνιο τη βιομηχανική ρύπανση στον Ασωπό, τον Ευβοϊκό και τον Κορινθιακό και πίεσαν για τη λήψη έστω και αποσπασματικών μέτρων, σταμάτησαν ρυπογόνες ιδιωτικές μονάδες ηλεκτροπαραγωγής με λιθάνθρακα, αέριο και σκουπίδια, αντιστάθηκαν στην επέλαση της μεγάλης κλίμακας και χωρίς σχέδιο εκμετάλλευσης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, κατήγγειλαν εκκλησιαστικές διεκδικήσεις, αγωνίστηκαν απέναντι στην επιβολή των ληστρικών διοδίων, ενάντια στην κατάργηση εργασιακών και κοινωνικών δικαιωμάτων κλπ.

Ξεκινώντας ένα δύσκολο αλλά αισιόδοξο ταξίδι

Πολλοί συμπολίτες μας είδαν με ανακούφιση και πολλές ελπίδες το εγχείρημα του ΑΚ, που έγινε γνωστό και αποτέλεσε σημείο αναφοράς για πολλούς αγωνιστές και στις άλλες περιφέρειες της χώρας. Ωστόσο δεν υπήρξε η ίδια ανταπόκριση στο κάλεσμα που απεύθυνε το ΑΚ σε πολιτικούς φορείς «να ενθαρρύνουν την ισότιμη συμμετοχή των μελών και των φίλων τους σε ανοιχτές διαδικασίες λήψης αποφάσεων».  

Παρόλαυτά, το εκλογικό αποτέλεσμα και η εκπροσώπησή μας στο περιφερειακό συμβούλιο ήταν ένα σημαντικό κέρδος. Το Αυτοδιοικητικό κίνημα, χωρίς οικονομικούς προστάτες, ΜΜΕ και κομματικούς μηχανισμούς, κατέγραψε μεγάλα ποσοστά σε περιοχές όπου υπήρχαν δράσεις και ενεργές συλλογικότητες. Δημιουργήθηκαν συνθήκες που μας έδωσαν τη δυνατότητα να συνεχίσουμε να αγωνιζόμαστε για τις κοινωνικές διεκδικήσεις και τα αιτήματα άμεσα και χωρίς διαμεσολαβήσεις. Να προτείνουμε και να συγκρουόμαστε, χωρίς να περιοριζόμαστε σε ανέξοδες γενικεύσεις και ρητορικές αψιμαχίες. 

Αγώνες μέσα και έξω από το περιφερειακό συμβούλιο

Οι μετεκλογικές εξελίξεις στην περιφέρεια της Στερεάς επιβεβαίωσαν τους φόβους και τις ανησυχίες μας. Πιστή στους στόχους των σχεδιαστών του Καλλικράτη, η περιφερειακή αρχή απογύμνωσε το περιφερειακό συμβούλιο από οποιαδήποτε ουσιαστική λειτουργία. Μακριά από τους πολίτες, λειτούργησε στη βάση της αναπαραγωγής των κεντρικών πολιτικών επιλογών. Τέσσερα χρόνια μετά, η κατάσταση στη Στερεά εξελίχθηκε όπως είχαμε από την αρχή περιγράψει. Δήμοι και περιφέρεια διαλύονται και οι λειτουργίες τους ακυρώνονται, εξαιτίας των συνεχών περικοπών. Η κατάρρευση των δημόσιων νοσοκομείων και των σχολείων, το λουκέτο στο Πανεπιστήμιο Στερεάς, η ιδιωτικοποίηση της ενέργειας, των σκουπιδιών, του νερού και των εθνικών δρόμων, η υπό εκποίηση ΛΑΡΚΟ, η ληστρική εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου και η συρρίκνωση των κοινωνικών υπηρεσιών συμβαδίζουν με τα χαράτσια, τους φόρους, την αφαίμαξη των εισοδημάτων, το ξεπούλημα της Αγροτικής τράπεζας και την υφαρπαγή της μικρομεσαίας αγροτικής ιδιοκτησίας. 

Είναι μεγάλος ο αριθμός των σημαντικών θεμάτων της περιφέρειας, για τα οποία το Α/Κ έκανε παρεμβάσεις και κατέθεσε αναλυτικές προτάσεις. Για τους αγρότες, τη διαχείριση των νερών, τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, τη διαχείριση των απορριμμάτων, τα κέντρα πρόληψης, την υγεία και την παιδεία, την αλληλεγγύη, την οικονομία, την ανάπτυξη και το χωροταξικό σχεδιασμό.

Εξίσου μεγάλος και ο αριθμός των θεμάτων για τα οποία το Α/Κ άσκησε συστηματική κριτική, όπως για την πελατειακή λειτουργία της περιφέρειας, την αδιαφάνεια στα επιδοτούμενα προγράμματα, την έλλειψη σχεδίου, την απροθυμία υποστήριξης των κοινωνικών αιτημάτων.

Ταυτόχρονα, ήμασταν παρόντες-ούσες στους τοπικούς, εργασιακούς ή κοινωνικούς αγώνες, συμμετέχοντας ενεργά: για τις ιδιωτικές ΒΙΠΕ στη Βοιωτία και στη Β. Εύβοια, τις αδειοδοτήσεις εκατοντάδων ιδιωτικών ανεμογεννητριών και υδροηλεκτρικών στους ορεινούς όγκους, τις ασύδοτες μεταλλευτικές εξορύξεις και τις σχετικές εγκαταστάσεις στην Ιτέα, τις τεράστιες υδατοκαλλιέργειες στον Ευβοϊκό, την υποβάθμιση και την εκποίηση των ιαματικών πηγών της Φθιώτιδας και της Εύβοιας, την αντιμετώπιση των φασιστικών  και ρατσιστικών δράσεων στις πόλεις, τις άθλιες συνθήκες στις φυλακές της περιφέρειας, τα διόδια και τα χαράτσια, το βιοτικό επίπεδο των εργαζομένων. 

Μεγαλοεπιχειρηματίες επελαύνουν, πολιτικοί τους ανοίγουν τον δρόμο

Απ’ όλα αυτά τα ζητήματα, αξίζει να σταθούμε σε δυο, στα οποία η συμβολή του Α/Κ ήταν καθοριστική. Πρόκειται για την χωρίς όρια εξυπηρέτηση των μεγαλοεπιχειρηματικών συμφερόντων και για το τεράστιο θέμα της διαχείρισης των απορριμμάτων.

Όπως είναι γνωστό, μεγάλες βιομηχανίες στην άτυπη βιοµηχανική ζώνη Σχηµατάρι - Οινόφυτα - Χαλκίδα - Θήβα (περιοχή Ασωπού), μεγάλες µεταλλευτικές εταιρείες στην Γκιώνα, την Οίτη, τη Βοιωτία και την Εύβοια, ισχυροί βιοµηχανικοί πόλοι όπως το Αλουµίνιο της Ελλάδας, η ΛΑΡΚΟ, η ΒΙΟΧΑΛΚΟ, η ΒΙΟΜΑΓΝ (ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ) στην Β. Εύβοια, η ΑΓΕΤ-ΗΡΑΚΛΗΣ στο Αλιβέρι, μεγαλοπαραγωγοί ενέργειας, εξυπηρετούνται εδώ και χρόνια µε κάθε είδους διευκολύνσεις, με δημόσια έργα κατά παραγγελία όπως δρόμους και δίκτυα, με σκανδαλώδεις ρυθµίσεις, με επιδοτήσεις και, φυσικά, µε ανοχή στη ρύπανση και στην υποβάθµιση. Για τον έλεγχο της λειτουργίας, την περιβαλλοντική αδειοδότηση αυτών των επιχειρήσεων και για τον χωροταξικό σχεδιασμό, η περιφερειακή αρχή φρόντισε από την αρχή να μεταφέρει όλες τις αρμοδιότητες από το περιφερειακό συμβούλιο, σε ένα 9μελές όργανο που ονόμασε «Επιτροπή περιβάλλοντος & ανάπτυξης». Με τη μεταφορά αυτή πέτυχε, αφενός, μικρότερη δημοσιότητα και δυσκολότερη ενημέρωση των ενδιαφερόμενων πολιτών, αφετέρου, μεγαλύτερη συναίνεση της αντιπολίτευσης, όπως εύκολα αποδεικνύεται από τα πρακτικά της Επιτροπής.

Το Α/Κ κατήγγειλε τη συγκεκριμένη μεθόδευση, προκάλεσε την παρέμβαση πλήθους οικολογικών οργανώσεων της Στερεάς και πολιτικών χώρων και ήταν πάντα εκεί, όσες φορές χρειάστηκε να υποστηρίξει αιτήματα των κινημάτων ή να καταθέσει απόψεις για μείζονα ζητήματα. Παρότι είχε, από την αρχή, αποκλειστεί η συμμετοχή της εκπροσώπου του στην τακτική σύνθεση της επιτροπής. Ανέδειξε τα φαινόμενα ασυμβίβαστων δραστηριοτήτων μέλους της πλειοψηφίας του περιφερειακού συμβουλίου (περίπτωση Παπαϊωάννου), που συμμετείχε στις αποφάσεις της Επιτροπής περιβάλλοντος για μεγάλες εταιρείες όπως το Αλουμίνιο Α.Ε., η Δελφοί –Δίστομο, η S&B και η ΛΑΡΚΟ. Κόντρα στο μπαράζ των απειλών και των προσπαθειών εκφοβισμού που υπήρξαν, με την ανοχή και τη στήριξη της περιφερειακής αρχής.

Ένα δεύτερο ενδεικτικό παράδειγμα αφορά την διαχείριση των απορριμμάτων, για την οποία η Περιφέρεια έχει την κατανομή της χρηματοδότησης.  Όπως σε όλες περιφέρειες της χώρας, έτσι και στη Στερεά παρουσιάσθηκε σχέδιο για την κατασκευή πανάκριβων εργοστασίων στα μέτρα των επιδιώξεων εγχώριων μεγαλοεργολάβων και μεγάλων ξένων εταιρειών, που δραστηριοποιούνται σε αυτόν τον τομέα. Η προϊστορία της περιοχής μας περιλαμβάνει την ακύρωση της προσπάθειας του ομίλου Μπόμπολα να κατασκευάσει μονάδα καύσης απορριμμάτων, έχοντας αγοράσει εκτάσεις δίπλα στον ΧΥΤΑ Θήβας, λόγω της καθολικής αντίδρασης των πολιτών.

Το Α/Κ κατέθεσε, έγκαιρα, ένα πλήρες, αναλυτικό και κοστολογημένο σχέδιο με διαλογή των απορριμμάτων στην πηγή, κοινωνική συμμετοχή και αποκεντρωμένη τοπική διαχείριση, με το χαμηλότερο κόστος και την καλύτερη περιβαλλοντική επίδοση. Το υποστηρίξαμε με εκδηλώσεις, αρθρογραφία, συνεντεύξεις τύπου και με κατά τόπους συνεργασίες. Το σχέδιο που καταθέσαμε και διαδώσαμε μπορεί να μην υιοθετήθηκε από την Περιφερειακή Αρχή. Ωστόσο, στην περιφέρεια Στερεάς, παρότι τα σχέδια των μεγαλοεργολάβων ξεκίνησαν από πολύ νωρίς, δεν εξελίχθηκαν, τουλάχιστον μέχρι τώρα. Έχουν εγκριθεί έργα μόνο με δημόσια χρηματοδότηση και δεν έχει προχωρήσει κανένα έργο με την  μέθοδο της σύμπραξης με τον ιδιωτικό τομέα όπως στις άλλες περιφέρειες. Και αυτό θεωρούμε ότι είναι ένα μεγάλο κέρδος για τους πολίτες της Στερεάς.

Η δημοκρατική έκφραση των αγωνιζόμενων πολιτών παραμένει ζητούμενο

Όση σημασία και αν έχει η παρουσία μας στα πολιτικά δρώμενα, ιδιαίτερη αξία για μας και για όσους επένδυσαν ή, απλά, ενδιαφέρθηκαν γι αυτό το εγχείρημα έχει να διερευνήσουμε και να αξιολογήσουμε εκείνες τις πτυχές του, που συνθέτουν την ιδιαιτερότητά του. Και που οδήγησαν στην εκτίμησή μας ότι το Α.Κ. κλείνει τον κύκλο του, ως περιφερειακή παράταξη. Όχι γιατί δεν έχει να επιδείξει έργο. Ούτε γιατί διαψεύστηκε η αξία της ύπαρξης μιας συλλογικής έκφρασης των ίδιων των αγωνιζόμενων πολιτών της περιοχής μας. Αλλά γιατί δεν υπάρχουν, σήμερα, οι προϋποθέσεις το Α.Κ. να λειτουργήσει σαν μαζική συλλογική έκφραση πολιτών, που αντλεί τη δύναμή του από υπαρκτές τοπικές αντιστάσεις. Ποιοι είναι, όμως, οι παράγοντες που οδηγούν σε μια τέτοια εκτίμηση;

Κρίση και Καλλικράτης : δυο δύσκολοι αντίπαλοι

Στους περισσότερους δεν είναι γνωστό ότι αντίθετα με τα κόμματα και τους βουλευτές, η λειτουργία των περιφερειακών παρατάξεων και των περιφερειακών συμβούλων δεν ενισχύεται από πουθενά. Κανένα μέσο δεν προβλέπεται για τη διευκόλυνση του έργου τους, καμία διοικητική ή άλλη υποστήριξη δεν παρέχεται, καμία άμεση οικονομική ενίσχυση ούτε καν για μετακινήσεις. Ζητήσαμε, αλλά δεν έγινε δεκτό, να συνεδριάζουν για τα τοπικά θέματα εκπρόσωποι των παρατάξεων σε κάθε περιφερειακή ενότητα.

Επιπλέον οι τεράστιες αποστάσεις σε μια περιφέρεια που εκτείνεται από τα Άγραφα μέχρι τη Σκύρο, δημιουργούν εμπόδια στην άμεση επαφή, στην συνεννόηση και στην ενασχόληση,  που επιδεινώνονται λόγω του σκόπιμου συγκεντρωτισμού και της απαξίωσης του θεσμού που επέβαλλε ο Καλλικράτης και καλλιέργησε η περιφερειακή αρχή. 

Αυτή όμως δεν ήταν η μόνη δυσκολία. Στην περιδίνηση της κρίσης, οι τοπικές αντιστάσεις άρχισαν να αλλάζουν χαρακτήρα και το κέντρο βάρους μετατοπίστηκε προς την κεντρική πολιτική σκηνή. Η ενημέρωση της κοινής γνώμης έγινε ακόμη πιο κατευθυνόμενη και εξαγορασμένη. Στο ρευστό πολιτικό σκηνικό που δημιούργησε η κρίση, οι μεγαλοεπιχειρηματίες αναδιατάσσουν τις πολιτικές τους επιρροές για να ελέγχουν τις αποφάσεις. Όσοι, όπως εμείς, αμφισβητούν έμπρακτα την παντοκρατορία των ισχυρών, είναι ακόμη πιο επιτακτικό να απομονωθούν και να αποδυναμωθούν.

Αυτοοργάνωση και δημοκρατία: άσκηση με πολλές παραμέτρους

Η πορεία του Α.Κ. στηρίχθηκε από την αρχή σε λειτουργίες οριζόντιες και πραγματικά δημοκρατικές. Μέσα από ανοιχτές συνελεύσεις στην Λαμία, τη Λιβαδειά, τη Χαλκίδα, τη Θήβα και την Άμφισσα, αποφασίσαμε για τις αρχές μας, για τις προτάσεις μας, για την συμμετοχή μας στις εκλογές, για την υποψήφια περιφερειάρχη και τους αντιπεριφερειάρχες κάθε νομού, το ψηφοδέλτιο. Μετά τις εκλογές συνεχίσαμε να λειτουργούμε με συνελεύσεις, με διαδικτυακή επικοινωνία, με ανακοινώσεις που επεξεργαζόμασταν από κοινού, με εκδηλώσεις που οργανώναμε.  

Σε όλη τη διάρκεια της συμμετοχής μας στο περιφερειακό συμβούλιο, δεν συναλλαχθήκαμε με την εξουσία, δεν ζητήσαμε χάρες και εξυπηρετήσεις, δεν επιδιώξαμε δημόσιες σχέσεις, δεν συμμετείχαμε πουθενά με την ιδιότητα των «επισήμων», δεν δώσαμε υποσχέσεις, δεν είπαμε ψέματα και δεν λαϊκίσαμε.

Όλα αυτά δεν εμπόδισαν το να μπει το Α/Κ, από την πρώτη στιγμή, σε δοκιμασίες αντοχής. Οι σημαντικότερες αφορούν τη στάση μιας σειράς πολιτικών δυνάμεων, που ενώ αναγνωρίζουν τη σημασία των κινηματικών δράσεων, αντιμετώπισαν το εγχείρημα με επιφύλαξη, που κλιμακώθηκε από την υποστήριξη για λόγους εκλογικής καταγραφής ή την ουδετερότητα ως την επιθετική συμπεριφορά και τη συκοφάντηση.

Μια σειρά ζητήματα, τέλος, που κατά τη διαδικασία συγκρότησης του Α/Κ τα θεωρήσαμε είτε λυμένα, είτε δευτερεύουσας σημασίας ορθώθηκαν μπροστά μας αργότερα. Όταν η βαθύτατη κρίση έφερε ψηλά στην ατζέντα κεντρικές πολιτικές επιλογές. Τις συνέπειες τις ζήσαμε πιο χαρακτηριστικά πριν από ένα χρόνο όταν αποφασίσαμε να υλοποιήσουμε την προγραμματική μας θέση για εναλλαγή, θέλοντας να επιβεβαιώσουμε ότι η ενασχόληση με τα κοινά, πρέπει να παραμένει μια πράξη ανιδιοτέλειας και να εμπλέκει όσο το δυνατό περισσότερους. Παρόλο που ήταν σχεδόν βέβαιο όπως και έγινε τελικά, ότι αυτή η επιλογή θα οδηγούσε αντικειμενικά στην απώλεια της ίδιας της εκπροσώπησής μας στο Περιφερειακό Συμβούλιο. Γεγονός που έδειξε ότι δεν είναι όλοι εξίσου διατεθειμένοι να υπηρετήσουν συλλογικές αποφάσεις.

Αλλά το ταξίδι συνεχίζεται

Τώρα, για όσους-ες υποστηρίξαμε και υποστηρίζουμε με συνέπεια και επιμονή την υπόθεση του Α/Κ, κλείνει ένα κεφάλαιο και ξεκινά μια νέα περίοδος. Η απόφασή να μην συμμετέχει το ΑΚ στις επερχόμενες εκλογές δεν σηματοδοτεί τη χρεωκοπία των αντιλήψεων που το γέννησαν. Αντίθετα, σηματοδοτεί μια νέα προσπάθεια δημιουργίας πιο σταθερών προϋποθέσεων για την πραγμάτωση του στόχου της αυτοοργάνωσης της κοινωνίας μας, ξεκινώντας από τα πιο μικρά της κύτταρα. Εγχειρήματα αυτού του τύπου είναι βέβαιο ότι θα επαναληφθούν. Ίσως, όχι με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, ίσως όχι με όλους μας. Αλλά θα γίνουν. Κι σε αυτές τις νέες προσπάθειες οι εμπειρίες μας θα αποτελούν μια πολύτιμη παρακαταθήκη.  

Στο πνεύμα των όσων υποστηρίξαμε μέχρι τώρα, συνεχίζουμε ως κίνηση πολιτών με περιφερειακή εμβέλεια:

·                     να πιστεύουμε στην ενεργοποίηση των πολιτών, που θέλουν να πάρουν τις τύχες τους στα χέρια τους, να αντιμετωπίσουν τη βίαιη και μεθοδευμένη ισοπέδωση, να διεκδικήσουν τη διαφάνεια και τη δημοκρατία στο δημόσιο βίο, δημιουργώντας κοινότητες αντίστασης και δίκτυα αλληλεγγύης και συνεργασίας

·                     να επεξεργαζόμαστε ιδέες και θέσεις για μια οικονομία προσανατολισμένη στην υπεράσπιση των συλλογικών αγαθών και στη συνεργατική δράση, που θα αμφισβητεί το καταστροφικό για την κοινωνία και το περιβάλλον κυρίαρχο μοντέλο ανάπτυξης

·                     να θεωρούμε ότι μόνο έτσι μπορούν να δημιουργηθούν χώροι έκφρασης, που θα δράσουν απελευθερωτικά για το ζωντανό και δημιουργικό δυναμικό στις περιοχές μας και θα οδηγήσουν σε ουσιαστικές, βαθιές κοινωνικές αλλαγές

Στην εκπνοή της θητείας των αυτοδιοικητικών αρχών, γνωρίζοντας τα εμπόδια και τις δυσκολίες να αναπτυχθούν από τα κάτω συλλογικότητες που θα κινητοποιήσουν πολίτες με δράση και άποψη, μέσα από σωματεία, συλλόγους  και κινήματα, εξακολουθούμε να πιστεύουμε ότι αυτός είναι ο δρόμος που οδηγεί σε μια άλλη αυτοδιοίκηση και σε μια άλλη, καλύτερη και πιο φωτεινή κοινωνία. Και ότι σε κάθε περίπτωση είναι «καλύτερα να ανάψεις ένα κερί, παρά να καταριέσαι το σκοτάδι».