Το διονυσιακό καθαρό δευτεριάτικο καρναβάλι της Αγιάννας
ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ: Το καρναβάλι της Αγιάννας είναι πολύ ιδιόμορφο. Έχει βαγχική προέλευση και ανάγεται στις μυστηριακές εξάρσεις των αρχαίων Ελλήνων.
Όλες δε οι κινήσεις των μασκαράδων έχουν σχέση με τον μυστικισμό, την τραχύτητα και τη χυδαιότητα των Ελευσινίων Μυστηρίων. Ανάγεται λοιπόν στις γιορτές του Διονύσου του κρασοπατέρα της αρχαιότητας εκεί που κυριαρχούσε ο έξαλλος και μυστηριακός χορός και τα σατυρικά τραγούδια από τους Δαίμονες της εξοχής. Σάτυρους και με κορυφαίο τον γέροντα Σιληνό. Ο εορτασμός αυτός ήταν πανελλήνιος, για τον ερχομό της άνοιξης για την αναγέννηση της φύσης και της ελπίδας για νέα ζωή. Στη θρησκευτική αυτή μυστικοπάθεια και εξαλλοσύνη μετείχαν «κατά το πλείστον» νεανίες νεανίδες. Επικρατούσε στις εκδηλώσεις αυτές σαν ρυθμός και έντονος ήχος μουσικής το τραγούδι των λατρευτών βωμών.
Το βωμολοχικό τραγούδι. Ακριβώς τέτοιο μεταλλαγμένο διαχρονικά τραγούδι ακούγεται και σήμερα στο Καρναβάλι της Αγιάννας.
Το ΒΩΜΟΛΟΧΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ: Το βωμολοχικό τραγούδι είναι ελεύθερο ανάκρουσμα της εποχής του Διονύσου, ανάκρουσμα των αρχαϊκών μυστηρίων που διαμορφώθηκε απ' τους παλιότερους Αγιαννιώτες σε αγοραίο τραγούδι, τραγούδι του γλεντιού, αποκριάτικο τραγούδι. Έτσι μπορούμε να πούμε ότι το γνήσιο βωμολοχικό τραγούδι της Αγιάννας (όχι βέβαια το τραγούδι της παραφθοράς) είναι ελευθερόστομο σαν εκείνο της εποχής του Διονύσου και στερείται κάθε λεπτότητας. Εθιμοτυπικά εξελίχτηκε στο να λέγεται σ' ένα ορισμένο χρονικό διάστημα - τις ημέρες της Αποκριάς. Το τραγούδι αυτό εκτός από την ελευθερόστομη χιουμοριστική του διάθεση, είναι αρκετά προσγειωμένο στην ελληνική πραγματικότητα, είναι ρεαλιστικό κι έχει σκοπό να στηλιτεύσει, αλλά και να διορθώσει τα κακώς κείμενα, να γνωστοποιήσει στο κοινό μια κατάσταση, αλλά και να διδάξει και να συμμορφώσει. Πολλά απ' αυτά θεωρούνται επιγραμματικά. Τα περισσότερα είναι τραγούδια του χορού.
Τα περίφημα λοιπόν βωμολοχικά. Τα τραγουδούσαν παλιότερα μόνο οι μασκαράδες - μ' πούνοι για να βγαίνουν στους προεστούς και στον κλήρο τα άπλυτα στη φόρα. Υπάρχουν πολλά και ποικίλα και αυθεντικά βωμολοχικά τραγούδια της Αγιαννιώτικης Αποκριάς. Τα πιο σημαντικά σε μορφή και περιεχόμενο τα έχει καταγράψει ο αείμνηστος Αγιαννιώτης λαογράφος Δημ. Σέττας. Η συλλογή του αναφέρει περίπου 180.
ΑΛΛΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ: Το πανηγυρικό ξεφάντωμα του αγιαννιώτικου καρναβαλιού άρχιζε με το τριώδιο (Κυριακή του Τελώνη και Φαρισαίου) μέχρι την Καθαρή Δευτέρα. Τότε το γλέντι έφτανε στο αποκορύφωμά του. Κλαρίνα, νταούλια, βιολιά αντηχούσαν σ' όλο το χωριό. Ο βάγχος ξαναγεννιόταν στην ψυχή του Έλληνα - αιώνια κληρονομιά το γλέντι έπαιρνε βαγχικό χαρακτήρα. Το μεγάλο τύμπανο ηχούσε γοερά. Οι χήρες κραυγές δονούσαν τον αιθέρα, καθώς οι άντρες μόνοι οι άντρες έβαζαν τα μαντήλια του χορού κάτω από τα σκέλια τους και τραγουδούσαν πολύ δυνατά - Το Για περάστε... για περάστε - για τ' αρχ... να πιάστε. Συνήθως το δίστιχο αυτό αποτελούσε την επωδό των άσεμνων τραγουδιών.
Το χαροκόπι έφτανε στο απόγειο του τις απογευματινές ώρες. Τότε έβγαιναν όλοι στην πλατεία του χωριού ξεσπάθωναν, ξεμασκαρευόντουσαν οι μ' τσουνοί, γινόταν ο γύφτικος γάμος - ένα είδος λαϊκού θεάτρου και πολλές άλλες κωμικές αναπαραστάσεις, από πεπειραμένους γελωτοποιούς, γλεντοκόπους. Έτσι τότε γιόρταζε και ξεφάντωνε όλο το χωριό για να φέρει ξελάφρωμα στην ψυχή του και ξεκούραση στο σώμα του και με καινούριες δυνάμεις να μπούνε στη Σαρακοστή για ν' αρχίσουν οι ανοιξιάτικες αγροτικές δουλειές στα χωράφια και στ' αμπέλια που απαιτούσαν σωματική δύναμη και ψυχική ευρωστία.
ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ στην Αγιάννα της Β. Εύβοιας σ' αυτό το όμορφο χωριό με πλούσια λαϊκή παράδοση και φυσική ομορφιά συνεχίζει το βωμολοχικό καρναβάλι (σε πείσμα των ξενόφερτων ηθών και της τεχνολογίας) την πατροπαράδοτη μορφή του. Παραμένει ένα ιδιόμορφο βωμολοχικό καρναβάλι πολύ διαφορετικό απ' όλα τα άλλα. Όπως και τα παλιότερα χρόνια έτσι και τώρα καταλήγει σ' ένα τοπικό αποκριάτικο γλεντοκόπι, σ' ένα αληθινό ξεφάντωμα.
Στο χορό του τωρινού καρναβαλιού μετέχουν με κέφι και εξαλλοσύνη ντόπιοι και ξένοι, γυναίκες και άντρες. Πίνοντας κατά κόρο άφθονο κοκκινέλι. Χάρη κι ιδιαίτερη ομορφιά στην πλατεία του χωριού δίνει η πανέμορφη αγιαννιώτικη φορεσιά (τα σεγκούνια). Ο λαός ντόπιος και ξένος γλεντά όλη την ημέρα. Όλοι χορεύουν. Χορεύουν με μανία. Γελούν, γελούν με την καρδιά τους. Στα πρόσωπα όλων είναι ζωγραφισμένη η χαρά κι η εξαλλοσύνη. Τους ευχαριστεί πολύ η συμμετοχή τους σ' ένα καρναβάλι που είναι προσαρμοσμένο στα παλιότερα δρώμενα και που συμβαδίζει με το παραδοσιακό μεγαλείο, γι' αυτό κι έχει απήχηση στο ευρύ κοινό. Και τούτο γιατί το καρναβάλι αυτό έχει βαθύτερες προεκτάσεις, γιατί είναι αυθεντικό και αυθόρμητο, διατηρώντας και συνεχίζοντας την παλιά του διονυσιακή έξαρση και τη βαγχική του που αξίζει να μελετηθεί ιδιαίτερα.
ΑΠΟ ΤΑ ΒΩΜΟΛΟΧΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ξεχωρίζω δύο από τα πιο απλά σε αδιάντροπο και αισχρό περιεχόμενο, που και αυτά όμως περιέχουν αρκετή σάτιρα και λαϊκή θυμοσοφία.
ΚΑΤΩ ΣΤΗΣ ΑΞΙΑΣ ΤΟ(Ν) ΚΑΜΠΟ
Κάτω στης Αξιάς το(ν) κάμπο
καλογέροι κάναν γάμο.
Καλόγεροι και παππάδες
πούσαν κάνα δυο χιλιάδες.
Κι ένας διάκος ο καϊμένος
στέκει παραπονεμένος.
Έμπα, διάκο μου στη μέση
να διαλέξεις ποια σ' αρέσει.
Κι αν διαλέξεις κοριτσάκι
μόσχος και γαρυφαλάκι
κι αν διαλέξεις παντρεμένη
είναι καλομαθημένη.
Κι αν διαλέξεις κάμμια χήρα
ψυχικό στην κακομοίρα.
ΓΙΑ ΦΟΥΓΚΡΑΣΤΗΤΕ ΝΑ ΣΑΣ ΠΩ
Για φουγκραστήτε να σας πω
τι έπαθε μια χήρα η χήρα, η κακομοίρα.
Τη βρακοζ... τ'ς έχασε
και είπε πως τη πήρα
Η χήρα η κακομοίρα
Εγώ δεν της τη μπήρα
Ανίσως και μπήρα εγώ
ν' αδικοθανατήσω
Να γκρεμιστώ στα λάχανα
να πέσω στα μαρούλια
κι απ' τα μαρούλια
στο χαλβά
κι απ' τον χαλβά
στην πίττα.
(Τα τραγούδια είναι από τη συλλογή του Δημ. Σέττα "Εύβοια και Λαϊκός Πολιτισμός")
Γράφει ο Χρήστος Παπαστάμος
Όλες δε οι κινήσεις των μασκαράδων έχουν σχέση με τον μυστικισμό, την τραχύτητα και τη χυδαιότητα των Ελευσινίων Μυστηρίων. Ανάγεται λοιπόν στις γιορτές του Διονύσου του κρασοπατέρα της αρχαιότητας εκεί που κυριαρχούσε ο έξαλλος και μυστηριακός χορός και τα σατυρικά τραγούδια από τους Δαίμονες της εξοχής. Σάτυρους και με κορυφαίο τον γέροντα Σιληνό. Ο εορτασμός αυτός ήταν πανελλήνιος, για τον ερχομό της άνοιξης για την αναγέννηση της φύσης και της ελπίδας για νέα ζωή. Στη θρησκευτική αυτή μυστικοπάθεια και εξαλλοσύνη μετείχαν «κατά το πλείστον» νεανίες νεανίδες. Επικρατούσε στις εκδηλώσεις αυτές σαν ρυθμός και έντονος ήχος μουσικής το τραγούδι των λατρευτών βωμών.
Το βωμολοχικό τραγούδι. Ακριβώς τέτοιο μεταλλαγμένο διαχρονικά τραγούδι ακούγεται και σήμερα στο Καρναβάλι της Αγιάννας.
Το ΒΩΜΟΛΟΧΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ: Το βωμολοχικό τραγούδι είναι ελεύθερο ανάκρουσμα της εποχής του Διονύσου, ανάκρουσμα των αρχαϊκών μυστηρίων που διαμορφώθηκε απ' τους παλιότερους Αγιαννιώτες σε αγοραίο τραγούδι, τραγούδι του γλεντιού, αποκριάτικο τραγούδι. Έτσι μπορούμε να πούμε ότι το γνήσιο βωμολοχικό τραγούδι της Αγιάννας (όχι βέβαια το τραγούδι της παραφθοράς) είναι ελευθερόστομο σαν εκείνο της εποχής του Διονύσου και στερείται κάθε λεπτότητας. Εθιμοτυπικά εξελίχτηκε στο να λέγεται σ' ένα ορισμένο χρονικό διάστημα - τις ημέρες της Αποκριάς. Το τραγούδι αυτό εκτός από την ελευθερόστομη χιουμοριστική του διάθεση, είναι αρκετά προσγειωμένο στην ελληνική πραγματικότητα, είναι ρεαλιστικό κι έχει σκοπό να στηλιτεύσει, αλλά και να διορθώσει τα κακώς κείμενα, να γνωστοποιήσει στο κοινό μια κατάσταση, αλλά και να διδάξει και να συμμορφώσει. Πολλά απ' αυτά θεωρούνται επιγραμματικά. Τα περισσότερα είναι τραγούδια του χορού.
Τα περίφημα λοιπόν βωμολοχικά. Τα τραγουδούσαν παλιότερα μόνο οι μασκαράδες - μ' πούνοι για να βγαίνουν στους προεστούς και στον κλήρο τα άπλυτα στη φόρα. Υπάρχουν πολλά και ποικίλα και αυθεντικά βωμολοχικά τραγούδια της Αγιαννιώτικης Αποκριάς. Τα πιο σημαντικά σε μορφή και περιεχόμενο τα έχει καταγράψει ο αείμνηστος Αγιαννιώτης λαογράφος Δημ. Σέττας. Η συλλογή του αναφέρει περίπου 180.
ΑΛΛΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ: Το πανηγυρικό ξεφάντωμα του αγιαννιώτικου καρναβαλιού άρχιζε με το τριώδιο (Κυριακή του Τελώνη και Φαρισαίου) μέχρι την Καθαρή Δευτέρα. Τότε το γλέντι έφτανε στο αποκορύφωμά του. Κλαρίνα, νταούλια, βιολιά αντηχούσαν σ' όλο το χωριό. Ο βάγχος ξαναγεννιόταν στην ψυχή του Έλληνα - αιώνια κληρονομιά το γλέντι έπαιρνε βαγχικό χαρακτήρα. Το μεγάλο τύμπανο ηχούσε γοερά. Οι χήρες κραυγές δονούσαν τον αιθέρα, καθώς οι άντρες μόνοι οι άντρες έβαζαν τα μαντήλια του χορού κάτω από τα σκέλια τους και τραγουδούσαν πολύ δυνατά - Το Για περάστε... για περάστε - για τ' αρχ... να πιάστε. Συνήθως το δίστιχο αυτό αποτελούσε την επωδό των άσεμνων τραγουδιών.
Το χαροκόπι έφτανε στο απόγειο του τις απογευματινές ώρες. Τότε έβγαιναν όλοι στην πλατεία του χωριού ξεσπάθωναν, ξεμασκαρευόντουσαν οι μ' τσουνοί, γινόταν ο γύφτικος γάμος - ένα είδος λαϊκού θεάτρου και πολλές άλλες κωμικές αναπαραστάσεις, από πεπειραμένους γελωτοποιούς, γλεντοκόπους. Έτσι τότε γιόρταζε και ξεφάντωνε όλο το χωριό για να φέρει ξελάφρωμα στην ψυχή του και ξεκούραση στο σώμα του και με καινούριες δυνάμεις να μπούνε στη Σαρακοστή για ν' αρχίσουν οι ανοιξιάτικες αγροτικές δουλειές στα χωράφια και στ' αμπέλια που απαιτούσαν σωματική δύναμη και ψυχική ευρωστία.
ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ στην Αγιάννα της Β. Εύβοιας σ' αυτό το όμορφο χωριό με πλούσια λαϊκή παράδοση και φυσική ομορφιά συνεχίζει το βωμολοχικό καρναβάλι (σε πείσμα των ξενόφερτων ηθών και της τεχνολογίας) την πατροπαράδοτη μορφή του. Παραμένει ένα ιδιόμορφο βωμολοχικό καρναβάλι πολύ διαφορετικό απ' όλα τα άλλα. Όπως και τα παλιότερα χρόνια έτσι και τώρα καταλήγει σ' ένα τοπικό αποκριάτικο γλεντοκόπι, σ' ένα αληθινό ξεφάντωμα.
Στο χορό του τωρινού καρναβαλιού μετέχουν με κέφι και εξαλλοσύνη ντόπιοι και ξένοι, γυναίκες και άντρες. Πίνοντας κατά κόρο άφθονο κοκκινέλι. Χάρη κι ιδιαίτερη ομορφιά στην πλατεία του χωριού δίνει η πανέμορφη αγιαννιώτικη φορεσιά (τα σεγκούνια). Ο λαός ντόπιος και ξένος γλεντά όλη την ημέρα. Όλοι χορεύουν. Χορεύουν με μανία. Γελούν, γελούν με την καρδιά τους. Στα πρόσωπα όλων είναι ζωγραφισμένη η χαρά κι η εξαλλοσύνη. Τους ευχαριστεί πολύ η συμμετοχή τους σ' ένα καρναβάλι που είναι προσαρμοσμένο στα παλιότερα δρώμενα και που συμβαδίζει με το παραδοσιακό μεγαλείο, γι' αυτό κι έχει απήχηση στο ευρύ κοινό. Και τούτο γιατί το καρναβάλι αυτό έχει βαθύτερες προεκτάσεις, γιατί είναι αυθεντικό και αυθόρμητο, διατηρώντας και συνεχίζοντας την παλιά του διονυσιακή έξαρση και τη βαγχική του που αξίζει να μελετηθεί ιδιαίτερα.
ΑΠΟ ΤΑ ΒΩΜΟΛΟΧΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ξεχωρίζω δύο από τα πιο απλά σε αδιάντροπο και αισχρό περιεχόμενο, που και αυτά όμως περιέχουν αρκετή σάτιρα και λαϊκή θυμοσοφία.
ΚΑΤΩ ΣΤΗΣ ΑΞΙΑΣ ΤΟ(Ν) ΚΑΜΠΟ
Κάτω στης Αξιάς το(ν) κάμπο
καλογέροι κάναν γάμο.
Καλόγεροι και παππάδες
πούσαν κάνα δυο χιλιάδες.
Κι ένας διάκος ο καϊμένος
στέκει παραπονεμένος.
Έμπα, διάκο μου στη μέση
να διαλέξεις ποια σ' αρέσει.
Κι αν διαλέξεις κοριτσάκι
μόσχος και γαρυφαλάκι
κι αν διαλέξεις παντρεμένη
είναι καλομαθημένη.
Κι αν διαλέξεις κάμμια χήρα
ψυχικό στην κακομοίρα.
ΓΙΑ ΦΟΥΓΚΡΑΣΤΗΤΕ ΝΑ ΣΑΣ ΠΩ
Για φουγκραστήτε να σας πω
τι έπαθε μια χήρα η χήρα, η κακομοίρα.
Τη βρακοζ... τ'ς έχασε
και είπε πως τη πήρα
Η χήρα η κακομοίρα
Εγώ δεν της τη μπήρα
Ανίσως και μπήρα εγώ
ν' αδικοθανατήσω
Να γκρεμιστώ στα λάχανα
να πέσω στα μαρούλια
κι απ' τα μαρούλια
στο χαλβά
κι απ' τον χαλβά
στην πίττα.
(Τα τραγούδια είναι από τη συλλογή του Δημ. Σέττα "Εύβοια και Λαϊκός Πολιτισμός")
Γράφει ο Χρήστος Παπαστάμος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου