Ελάχιστη εγγυημένη φτώχεια!

               του Σταμάτη Βαρδαρού,

...Να δεις που κάποτε θα μας πουν και «μ…βλάκες», για να παραφράσω τους στίχους γνωστού τραγουδιού του Γιάννη Μηλιώκα.

Με αφορμή την επικοινωνιακή φιέστα της Συγκυβέρνησης για το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα

και για να αποφύγουμε να μας χαρακτηρίσουν με τα παραπάνω λόγια, είναι σημαντικό να ξεκαθαρίσουμε ότι η λογική πίσω από την πολιτική του Ελάχιστου Εγγυημένου Εισοδήματος είναι βαθύτατα συντηρητική. Ο κατεξοχήν θεωρητικός του νεοφιλελευθερισμού Milton Friedman ανέπτυξε εκτενώς την όλη ιδέα στο 12^ο κεφάλαιο του έργου του “Capitalism and Freedom” και έκτοτε η ιδέα έγινε πολύ της μόδας, αναγόμενη σε βασικό εργαλείο πολιτικής για την δήθεν αντιμετώπιση της φτώχειας από τις συντηρητικές Κυβερνήσεις του δυτικού κόσμου.

Η όλη  προσέγγιση γύρω από το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα βασίζεται στην εισοδηματική ενίσχυση των πιο φτωχών στρωμάτων του πληθυσμού, ώστε να μπορούν να έχουν ένα μίνιμουμ επίπεδο πόρων για να αντιμετωπίσουν την φτώχεια. Μα αυτή είναι μία θετική εξέλιξη θα πει καλοπροαίρετα η κοινή γνώμη. Δυστυχώς δεν είναι ακριβώς έτσι.

Σε ένα άλλο σημείο του τραγουδιού αναφέρει ο καλλιτέχνης: «Μου ‘ρχεται ρεύμα τριάντα, του τηλεφώνου σαράντα, νερό και νοίκι εξήντα και τα κοινόχρηστα δεκαεφτά». Αυτό τι σημαίνει; Σημαίνει ότι η Πολιτεία εγγυάται ένα ελάχιστο εισόδημα, το οποίο θεωρητικά έχει ενσωματώσει άλλες παροχές του λεγόμενου κοινωνικού μισθού, οι οποίες αποτελεί ένα ερωτηματικό κατά πόσο θα διατηρηθούν. Αν για παράδειγμα ένα νοικοκυριό δικαιούται κοινωνικό τιμολόγιο της ΔΕΗ ή πρόσβαση σε βρεφονηπιακό σταθμό ή παίρνει κάποιο άλλου είδους επίδομα τίθεται σε έντονη αμφισβήτηση η συνέχιση χορήγησής τους.

Επιπλέον στην δική μας ελληνική περίπτωση έχουμε να αντιμετωπίσουμε την τυπική, θα μου επιτρέψετε να σημειώσω, μνημονιακή κουτοπονηριά. Ενώ στην βιβλιογραφία η πρακτική του Ελάχιστου Εγγυημένο Εισοδήματος στοχεύει στα άτομα, ενήλικα ή παιδιά, η «ελληνική πατέντα» στοχεύει στην οικογένεια. Στη διεθνή εμπειρία τα παιδιά νοούνται ως άτομα και δικαιούνται ισότιμα εισοδηματικής ενίσχυσης, ενώ εδώ επιδοτείται η οικογένεια. Το αποτέλεσμα είναι ότι ενώ για έναν άγαμο το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα κυμαίνεται στα 200€/ μήνα, μία τετραμελής οικογένεια αντί για 800€/μήνα που θα έπρεπε να λαμβάνει, στην ελληνική περίπτωση κοστολογείται στα 400 € (200 € για τον «αρχηγό» του νοικοκυριού, 100€ για κάθε ενήλικο μέλος και 50€ για κάθε ανήλικο μέλος). Στην πραγματικότητα η συγκεκριμένη προσέγγιση υπονοεί ότι οι κατά κεφαλήν ανάγκες του νοικοκυριού μειώνονται, όσο μεγαλώνει αριθμητικά το νοικοκυριό. Η Κυβέρνηση μας λέει δηλαδή ότι οι ανάγκες των παιδιών για φαγητό, για νερό, για θέρμανση, για ρούχα, για φάρμακα είναι το 1/4 των αναγκών ενός ενήλικα.

Επίσης, η Κυβέρνηση στην Ελλάδα του 2014 πανηγυρίζει γιατί μπορεί να εγγυηθεί 400€/μήνα για μία τετραμελή οικογένεια, χωρίς άλλη πηγή εισοδήματος και κυρίως χωρίς εργασία. Το κυριότερο; Αυτά τα 400€ η Κυβέρνηση δεν μας λέει αν θα συνοδευτούν από τη διατήρηση των υφιστάμενων κοινωνικών παροχών. Πρόκειται για μία από τις σκληρότερες εφαρμογές της πολιτικής του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος που υλοποιήθηκε ποτέ ανά την υφήλιο. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι το προοίμιο της σχετικής εισήγησης του Υπουργού αποτελεί πιστό αντίγραφο της αντίστοιχης έκθεσης της Παγκόσμιας Τράπεζας για τη συμπαθέστατη νοτιοαφρικανική Ναμίμπια.  

Και όλα αυτά ενώ, όπως σημειώνει το ΙΟΒΕ, το ποσοστό των Ελλήνων που ζούσαν πέρυσι στο όριο της φτώχειας (εισόδημα μικρότερο από το 60% του εθνικού διάμεσου διαθέσιμου εισοδήματος) ανήλθε σε 34,6% ή σε 3.795.100 άτομα, με το ποσοστό αυτό να βαίνει συνεχώς αυξανόμενο από το 2010 και το πρώτο Μνημόνιο (27,6% το 2010, 27,7% το 2011, 31% το 2012 και 34,6% το 2013).

Το εντυπωσιακό δε στοιχείο στην ελληνική περίπτωση είναι ότι οι όποιες παρεμβάσεις κοινωνικής προστασίας υλοποιούνται, κατά κανόνα είναι αναποτελεσματικές. Σύμφωνα με το ΙΝΕ-ΓΣΕΕ, το υψηλό ποσοστό φτώχειας στη χώρα μας είναι αποτέλεσμα κυρίως της χαμηλής αναδιανεμητικής επίδρασης των λοιπών, εκτός συντάξεων, κοινωνικών μεταβιβάσεων (δηλαδή των διαφόρων επιδομάτων, όπως οικογενειακά, ανεργίας, στέγασης κ.λπ.). Είναι χαρακτηριστικό ότι το 2011, η μείωση της φτώχειας στην Ελλάδα λόγω της παροχής των συγκεκριμένων επιδομάτων ήταν μόλις 3,7 ποσοστιαίες μονάδες (από 26,9% σε 23,1%), όταν στις περισσότερες χώρες της ΕΕ-15 η αντίστοιχη μείωση ξεπερνούσε τις 10 ποσοστιαίες μονάδες. Η επίδραση αυτή είναι η χαμηλότερη μεταξύ όλων των χωρών της ΕΕ-15 και σε καμία περίπτωση δεν καταπολεμά την εξελισσόμενη ανθρωπιστική κρίση.

Αυτή η εικόνα καταδεικνύει με τον πλέον εμφατικό τρόπο την ανάγκη για άμεση, ολιστική αντιμετώπιση των συνεπειών της ανθρωπιστικής κρίσης, μέσω διαμόρφωσης ενός επαρκούς επιπέδου κοινωνικού μισθού κυρίως για τους συμπολίτες μας που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη. Ως κοινωνικός μισθός νοούνται οι δαπάνες τού Δημοσίου για κοινωνική πρόνοια, κοινωνική ασφάλιση, υγεία και παιδεία, που αποτελούν έμμεσες παροχές με στόχο την βελτίωση του βιοτικού επιπέδου. Σε αυτήν την κατεύθυνση κινείται και ο ΣΥΡΙΖΑ, ο οποίος έχει δεσμευθεί για:

(1) Δωρεάν ρεύμα σε 300.000 νοικοκυριά κάτω από το όριο της φτώχειας. 

(2) Πρόγραμμα επιδότησης διατροφής με κουπόνια σίτισης σε 300.000 άπορες οικογένειες. Η υλοποίησή του προβλέπεται από δημόσιο φορέα συντονισμού, σε συνεργασία με την τοπική αυτοδιοίκηση, την Εκκλησία της Ελλάδος, και οργανώσεις αλληλεγγύης

 (3) Δωρεάν ιατρική περίθαλψη για όλους/ Δραστική μείωση συμμετοχής στη φαρμακευτική δαπάνη.

 (4). Πρόγραμμα εξασφάλισης στέγης, με τον  σχεδιασμό να περιλαμβάνει την αξιοποίηση των παλιών εγκαταλελειμμένων κτιρίων και κλειστών ξενοδοχείων.

(5) Στήριξη χαμηλοσυνταξιούχων, με σταδιακή αποκατάσταση των χαμηλών συντάξεων και άμεση αποκατάσταση του δώρου Χριστουγέννων, ως 13η σύνταξη, σε 1.262.920 συνταξιούχους που λαμβάνουν σύνταξη  έως 700€.

 (6) Ειδική κάρτα μετακίνησης με τα μαζικά μέσα μεταφοράς, με μειωμένη έως συμβολική συμμετοχή, για μακροχρόνια άνεργους και όσους διαβιώνουν κάτω από το όριο της φτώχειας.

(7) Κατάργηση της εξίσωσης του ειδικού φόρου κατανάλωσης στο πετρέλαιο θέρμανσης και κίνησης.

Το συνολικό κόστος των παρεμβάσεων εκτιμάται στα 2 δις € και παρά τις κυβερνητικές κορώνες περί αντιθέτου, είναι υπολογισμένο με απόλυτη ακρίβεια και σαφή στόχευση.

Ούτως ή άλλως νομίζω, ότι αποτελεί τουλάχιστον πρόκληση αυτοί που βρήκαν περισσότερα από 40 δις € για τη «διάσωση» μόλις 4  Τραπεζών αφενός να εξαντλούν τη  δημοσιονομική τους αυστηρότητα στην αντιμετώπιση της φτώχειας και αφετέρου να «ενίστανται» για τις προτεραιότητες και τον τρόπο υλοποίησής τους από την επόμενη Κυβέρνηση.

Σταμάτης Βαρδαρός

Πολιτικός Επιστήμονας – Εμπειρογνώμονας

Ν.Ε. Εύβοιας ΣΥΡΙΖΑ