Αμφίπολη: Τα 14 σενάρια για τον «ένοικο» του τάφου

Ποιος είναι θαμμένος στον Τύμβο Καστά της Αμφίπολης; Ιδού οι 14 «διατυπωθείσες θεωρίες», ανεξαρτήτως ιστορικών πηγών ή προσδοκιών και πέρα από το πιθανό ή το απίθανο

Είναι ο πιο διάσημος άγνωστος «νεκρός» στην Ελλάδα των τελευταίων, τουλάχιστον, τριάντα ετών.

Βεβαίως, ουδείς γνωρίζει εάν είναι ένας ή, πρόκειται για περισσότερα πρόσωπα, όπως ουδείς μπορεί να πει, τουλάχιστον στην παρούσα φάση, με βεβαιότητα ότι, ο Τύμβος Καστά είναι όντως ταφικό μνημείο (και όχι, σύμφωνα με κάποιες υποθέσεις που διατυπώνονται τις τελευταίες ημέρες χαμηλόφωνα, ιερό, ναός).

Στην ενημέρωση που έκανε χθες, η Αννα Παναγιωταρέα προς τους δημοσιογράφους, από το Μουσείο της Αμφίπολης, ανέφερε μεταξύ άλλων ότι «οι διατυπωθείσες θεωρίες περί της ταυτότητας του νεκρού, ως σήμερα, ανάγονται σε 14. Θέλω να γίνει σαφές ότι οι συντελεστές της ανασκαφής δεν διατυπώνουν άποψη για την ταυτότητα του νεκρού, που γίνεται τόσος λόγος. Περιμένουν, με επιστημονική υπομονή, να μιλήσει το ίδιο το ταφικό συγκρότημα». 

Οι «διατυπωθείσες θεωρίες» για την ταυτότητα του νεκρού στον Τύμβο Καστά της Αμφίπολης, που έως σήμερα «ανάγονται σε 14» είναι -ανεξαρτήτως επιστημονικής βάσης ή δημοφιλίας- οι εξής: 

1. Μέγας Αλέξανδρος

Δεν επιβεβαιώνεται από τις ιστορικές πηγές, κανένας σοβαρός αρχαιολόγος δεν υιοθετεί τη θεωρία ότι, ο Αλέξανδρος είναι θαμμένος στην Αμφίπολη, ωστόσο, είναι, χωρίς αμφιβολία, η πιο pop εκδοχή, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στο εξωτερικό. Η Αμφίπολη είναι η πόλη από την οποία απέπλευσε για την Ασία. Ο Αλέξανδρος πέθανε στη Βαβυλώνα το 323 π.Χ. Ενα δημοφιλές «σενάριο» είναι ότι, η μητέρα του Αλεξάνδρου, Ολυμπιάδα μετέφερε τα οστά του στην Αμφίπολη. Οι πηγές αναφέρουν ως τόπο ταφής του την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, ενώ υπάρχουν εκτενείς αναφορές για προσκύνημα στο ταφικό μνημείο του θεϊκού Αλέξανδρου τεσσάρων αυτοκρατόρων: Καίσαρας Αύγουστος, Ιούλιος Καίσαρας, Σεπτίμιος Σεβήρος, Καρακάλλας.  

2. Ρωξάνη

Η «βάρβαρη», εκ Περσίας, σύζυγος του Αλεξάνδρου και μητέρα του γιου του, Αλεξάνδρου Δ, Ρωξάνη είχε καταφύγει στην Αμφίπολη για να διασωθεί από τους επιγόνους του Αλεξάνδρου. Η Αμφίπολη υπήρξε μοιραία για κείνη. Τη δολοφόνησε ο Κάσσανδρος, μαζί με τον γιο της και νόμιμο διάδοχο της αυτοκρατορίας, Αλέξανδρο Δ, το 310 π.Χ. -αφού πρώτα τους είχε εξορίσει στην Αμφίπολη για την «ασφάλεια» τους.Το όνομα της σήμαινε στη μητρική της γλώσσα «φωτεινή». Ο Αλέξανδρος είχε παντρευτεί τη Σογδιανή πριγκίπισσα για πολιτικούς λόγους, ωστόσο, σύμφωνα με τον Αρριανό, η Ρωξάνη υπήρξε καλλονή. 

3. Αλέξανδρος ο Δ

Ο γιος του Μεγάλου Αλεξάνδρου που δολοφονήθηκε σε ηλικία μόλις 13 ετών, μαζί με τη μητέρα του, Ρωξάνη, από τον σφετεριστή Κάσσανδρο, ήταν αγέννητος όταν πέθανε ο πατέρας του. Ο τάφος του (πρόκειται για την επικρατέστερη εκδοχή) βρίσκεται στον βασιλικό τάφο των Αιγών, σε απόσταση 4 μέτρων από τον τάφο του παππού του, Φιλίππου Β. «Τα στοιχεία οδηγούν στην ταύτιση του νεαρού νεκρού με τον Αλέξανδρο Δ΄ τον γιο του Μεγαλέξανδρου και της Ρωξάνης, ένα παιδί-βασιλιά που όντας αιχμάλωτος στην Αμφίπολη δολοφονήθηκε μαζί με την μητέρα του από τον Κάσσανδρο για να κάνει τόπο στη φιλοδοξία του σφετεριστή του θρόνου. Προφανώς ο ίδιος ο δολοφόνος, για να διασκεδάσει τις υποψίες των Μακεδόνων, έφερε, όπως όριζε το έθιμο, τον τελευταίο των Τημενιδών και τον έθαψε με τιμές στην πόλη που στάθηκε το λίκνο της γενιάς του...» 

4. Ολυμπιάδα

Η πριγκίπισσα των Μολοσσών της Ηπείρου και μετέπειτα βασίλισσα των Μακεδόνων, σύζυγος του Φιλίππου Β και μητέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, δολοφονήθηκε με τον πλέον άγριο τρόπο, με λιθοβολισμό, κατόπιν εντολής του μεγάλου εχθρού της, Κάσσανδρου, το 316 π.Χ. Γυναίκα με ιδιαίτερη καλλιέργεια, η Ολυμπιάδα είχε έντονες μεταφυσικές ανησυχίες. Μυημένη στα βακχικά μυστήρια, υπηρέτησε για χρόνια ως ιέρεια το Μαντείο της Δωδώνης. Ετρεφε παθολογική αγάπη για τον Αλέξανδρο και ο θάνατος του τη συνέτριψε. Ήταν ιδιαιτέρως προστατευτική με τη Ρωξάνη και τον εγγονό της, Αλέξανδρο Δ. Η Ολυμπιάδα δολοφονήθηκε έξι χρόνια πριν από τη Ρωξάνη. Τα τελευταία χρόνια της ζωής της είχε εξοριστεί στην Αμφίπολη. Ο τάφος της εικάζεται ότι βρίσκεται στην Τούμπα της Πύδνας, που δεν έχει ανασκαφεί. 

5. Κλεοπάτρα

Κόρη του Φιλίππου Β και της Ολυμπιάδας, αδελφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ολοι την ήθελαν για σύζυγο, για ευνόητους λόγους: Ο Κάσσανδρος, ο Αντίγονος, ο Πτολεμαίος, ο Λυσίμαχος. Στο τέλος διαλέγει τον Πτολεμαίο. Όταν το 309 π.Χ. ξεκινά από τις Σάρδεις για την Αλεξάνδρεια (μετά τον θάνατο του Αλεξάνδρου, η Κλεοπάτρα πηγαίνει στις Σάρδεις) δολοφονείται με εντολή του Κάσσανδρου.

6. Κάσσανδρος

Γιος του Αντιπάτρου, αντιβασιλιά της Μακεδονίας στα χρόνια της εκστρατείας του Αλεξάνδρου στην Ασία. Δεν ακολούθησε στην Ασία, παρέμεινε με τον πατέρα του στη Μακεδονία. Συγκρούεται με τον Πολυσπέρχοντα αλλά τελικά συμμαχεί μαζί του, όταν εκείνος δολοφονεί τον άλλο γιο του Αλέξανδρου, τον Ηρακλή. Ο Κάσσανδρος είναι ο δολοφόνος των μελών της βασιλικής οικογένειας. Εξόντωσε κάθε εξ αίματος συγγενή του Αλεξάνδρου που θα μπορούσε να εγείρει ζήτημα διαδοχής. Το 304 π.Χ. παίρνει τον τίτλο του βασιλιά της Μακεδονίας, το 298 πεθαίνει.

7. Νέαρχος / Λαομέδων / Ανδροσθένης

Οι τρεις ναύαρχοι του Αλεξάνδρου που συνδέονται με την Αμφίπολη. Ο Νέαρχος εξορίστηκε στην Αμφίπολη από τον Φίλιππο όταν έπεσε σε δυσμένεια. Αργότερα αποκαταστάθηκε από τον Αλέξανδρο, ο οποίος τον έθεσε επικεφαλής του στόλου στην εκστρατεία της Ασίας.

8. Αντίγονος ο Μονόφθαλμος

Στρατηγός του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ανακηρύχθηκε βασιλιάς, διάδοχος του Αλεξάνδρου, το 306 π.Χ. Ηταν κυβερνήτης της Φρυγίας. Συγκρούστηκε με τον Περδίκκα, συμμάχησε με τον Αντίπατρο και μετά τον θάνατο του Περδίκκα ανέλαβε τη Μικρά Ασία και τη Συρία. Το 311 π.Χ. γίνεται ειρήνη μεταξύ των διαδόχων και αναγνωρίζεται η διαίρεση της επικράτειας: Η Ασία δίνεται στον Αντίγονο Μονόφθαλμο, η Μακεδονία / Ελλάδα στον Κάσσανδρο, η Θράκη στον Λυσίμαχο, η Αίγυπτος στον Πτολεμαίο και οι ανατολικές σατραπείες στον Σέλευκο. Πέθανε σε ηλικία 81 ετών. Απέκτησε το προσωνύμιο «Μονόφθαλμος» ή «Κύκλωψ» όταν έχασε το αριστερό του μάτι στη μάχη.

9. Ηφαιστίωνας

Ο παιδικός φίλος, αξιωματικός, συνοδοιπόρος του Αλεξάνδρου. Η φιλία τους παραπέμπει στη σχέση Αχιλλέα- Πάτροκλου. Όταν πέθανε ο Ηφαιστίωνας -ξαφνικά, από πυρετό στα Εκβάτανα- ο Αλέξανδρος, όπως αναφέρει ο ιστορικός Αρριανός, έμεινε τρεις ημέρες χωρίς τροφή και διέταξε να σβήσει το ιερό πυρ στους ναούς όλης της χώρας (όπως όριζε το εθιμικό των Περσών στους θανάτους των βασιλέων). Η θεωρία που υποστηρίζει ότι μπορεί να είναι ο «ένοικος» του Τύμβου Καστά, λέει ότι ο τάφος χτίστηκε κατά παραγγελία του Αλεξάνδρου το 325 π. Χ.

10. Ηρακλής

Ο πρωτότοκος, νόθος γιος του Μεγάλου Αλεξάνδρου και της περσίδας ερωμένης του Βαρσίνης, κόρης του Σατράπη Αρταβάζου της Φρυγίας. Παρότι ζούσε σχεδόν ξεχασμένος στην Πέργαμο, δολοφονήθηκε -σε ηλικία 21 ετών- μαζί με τη μητέρα του από τον Πολυσπέρχοντα. Με τον θάνατο του έσβησε και ο τελευταίος απόγονος του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

11. Πολυάνδριο

Η Αμφίπολη υπήρξε για αιώνες πεδίον δόξης λαμπρόν. Η μάχη του Δραβίσκου, το 422 η μάχη της Αμφίπολης, ακόμη και η μάχη των Φιλίππων, το 42 π.Χ. -ο εμφύλιος που έκρινε τη μοίρα της Ρώμης, με δυνάμεις που ξεπερνούσαν τους 80.000 στρατιώτες- είναι μόνο μερικές από τις πολεμικές επιχειρήσεις που έλαβαν χώρα στην Αμφίπολη. Πιθανώς, ο Τύμβος Καστά και λόγω μεγέθους, είναι πολυάνδριο, μνημείο πεσόντων ή κενοτάφιο.

12. Πολυσπέρχων

Στρατηγός του Φιλίππου και του Αλεξάνδρου, τον οποίον ακολούθησε στην Ασία. Επέστρεψε στη Μακεδονία μετά τον θάνατο του Αλεξάνδρου και τοποθετήθηκε από τον Αντίπατρο, επίτροπος του κράτους αντί του γιου του Κάσσανδρου. Είχε συμμαχήσει με την Ολυμπιάδα και τη Ρωξάνη.

13. Φίλιππος ο Αριδαίος

Ή αλλιώς, Φίλιππος ο Γ. Γιος του Φιλίππου Β και της Φιλίνας, ετεροθαλής αδελφός του Μεγάλου Αλεξάνδρου, πνευματικά ασταθής από την παιδική του ηλικία, χρησιμοποιήθηκε τόσο από τον Περδίκκα για την εξυπηρέτηση των σχεδίων του, όσο και από την Ολυμπιάδα, η οποία τελικά και διέταξε τη δολοφονία του, αφήνοντας τον δρόμο ανοιχτό για τον αγαπημένο της γιο, Αλέξανδρο.

14. Φίλιππος ο Β

Οσοι αμφισβητούν την ταύτιση του τάφου στη Μεγάλη Τούμπα της Βεργίνας με τον βασιλιά Φίλιππο Β (παρότι οι Αιγές είναι η βασιλική πρωτεύουσα των Μακεδόνων και όχι η Αμφίπολη), ή, εκτιμούν ότι πιθανώς υπάρχει και δεύτερο μνημείο προς τιμήν του Φιλίππου, αφήνουν τα ενδεχόμενα ανοιχτά…