Αρμονία των ουρανών –Δημοκρατία της Ανυπακοής και ο τζαμπατζής…

Του Νίκου Κοτζιά

Στο κείμενο της προηγούμενης εβδομάδας έδειξα πώς τόσο η παράδοση της άμεσης δημοκρατίας στην Αθήνα, όσο και οι επιταγές του νεοελληνικού συντάγματος αντιμετωπίζουν την απέλπιδα αντίσταση της ελληνικής κοινωνίας στα καμώματα της τρόικας ως δικαίωμα και υποχρέωση του Καλού και Νόμιμου πολίτη. Όπως δείχνω στη συνέχεια, το ίδιο συμπέρασμα μπορεί να εξάγει κανείς από την μακρά ιστορία της Κίνας αλλά και των δυτικών φιλελεύθερων παραδόσεων. Με βάση όλα αυτά, αξιολογώ εντέλει το «κίνημα των τζαμπατζήδων»-διοδίων.

Η αρμονία των ουρανών και οι άρχοντες – Η περίπτωση της Κίνας

Όταν ο ευρωπαϊκός διαφωτισμός, από τον Βολτέρο μέχρι τον Καντ, πρόβαλλαν τις φιλελεύθερες ιδέες τους, αντιμετώπιζαν την ειρωνεία των κρατούντων. Δύο ήταν τα κύρια συντηρητικά επιχειρήματα του απολυταρχισμού. Το πρώτο ότι δεν μπορεί να υπάρξει ανθρώπινη κοινωνία, προϊόν θεϊκών επιλογών και ενεργειών, που να λειτουργεί με την εκκλησία διαχωρισμένη από την κοσμική εξουσία. Το δεύτερο, ότι…Σε αυτά τα δύο επιχειρήματα του απολυταρχισμού, ο διαφωτισμός απάντησε επικαλούμενος ένα ιστορικό προηγούμενο, την Κίνα. Το κράτος το οποίο ήταν διαχωρισμένο από τη θρησκεία, ενώ δημόσιες θέσεις και αξιώματα δεν ήταν κληρονομικά.

ο θεός δημιούργησε τις όποιες κοινωνικές ανισότητες. Ανέθεσε την εκπροσώπησή του στον «θεόσταλτο» μονάρχη και στις «αριστοκρατικές γενιές».

Στην Κίνα μετά τους διωγμούς σε βάρους του Βουδισμού στον 9^ο μ.Χ. αιώνα, που είχε εισαχθεί από την Ινδία, τα θρησκευτικά αισθήματα τέθηκαν στο περιθώριο του δημόσιου βίου. Ο αυτοκράτορας δεν ήταν «πια» απεσταλμένος του Θεού. Ο αυτοκράτορας όφειλε να φέρνει «την κοινωνία σε αρμονία με τον Ουρανό». Να συμβάλλει στην εκπαίδευση των υπηκόων του. Στον «αρμονικό δημόσιο βίο». Προς τον σκοπό αυτό, διέθετε μέχρι και τα μέσα του 17^ου αιώνα την καλύτερη κρατική διοίκηση. Το προσωπικό της ήταν από το 122 μ.Χ. απόφοιτοι κρατικών σχολών δημόσιας διοίκησης χωρισμένων σε τρεις βαθμίδες. Η κατάληψη μιας δημόσιας θέσης απαιτούσε ταλέντο και μόρφωση. Επιτυχία σε εξετάσεις. Δεν βασιζόταν σε κάποιο κληρονομικό δικαίωμα.

Ο Κινέζος αυτοκράτορας όφειλε να ανταποκρίνεται μαζί με τους μανδαρίνους στον στόχο της «αρμονίας με τον Ουρανό». Οι κινέζικοι πληθυσμοί είχαν το δικαίωμα ανατροπής του, επαναθέσμισης του αυτοκρατορικού θρόνου, όποτε ο αυτοκράτορας βρισκόταν σε δυσαρμονία με τον Ουρανό, τις ανάγκες και προσδοκίες των Κινέζων. Για αυτό εξάλλου, όλοι οι Κινέζοι αυτοκράτορες που καθιέρωσαν μια νέα δυναστεία εξουσίας, ανέβηκαν στον θρόνο ύστερα από επαναστάσεις, κατά κανόνα αγροτικού χαρακτήρα, των οποίων ήταν ηγέτες. Από την Αθήνα του Περικλή και της αυτοθέσμισης μέχρι την Κίνα της «αρμονίας των ουρανών», όλες οι κοινωνίες με υψηλό πολιτισμό «γέννησαν» και αναγνώριζαν το δικαίωμα της αντίστασης ως ένα «φυσικό» και κοινωνικό δικαίωμα.

Η δημοκρατία – η ανυπακοή και ο φιλελευθερισμός

Η ανυπακοή έναντι αυτών που παραβιάζουν το σύνταγμα, τα δικαιώματα του πολίτη, την αρμονία με τον ουρανό, ενσωματώθηκε στην παράδοση της ευρωπαϊκής σκέψης, επαναστατικής και φιλελεύθερης. Εντάχθηκε στα δικαιώματα και στις υποχρεώσεις του πολίτη. Σε αυτή τη θεωρία είχα αφιερώσει το βιβλίο μου «Κράτος και Πολιτική» (εκδόθηκε σε «ανύποπτη εποχή», το 1993). Σε αυτό έδειχνα πώς ο πατέρας του σύγχρονου πολιτικού φιλελευθερισμού, Λοκ, προέτρεπε τον πολίτη να αντισταθεί σε παράνομες εξουσίες, αλλά και σε παράνομες επιλογές μιας νόμιμης εξουσίας. Επιπλέον, υποστηρίζω, ότι είναι διττά νόμιμη η αντίσταση σε παρανομίες μιας εξουσίας που πιστεύει ότι ακόμα και αν είναι εκλογική μειοψηφία μπορεί με την κοινοβουλευτική πλειοψηφία που της παρέχουν άδικοι εκλογικοί νόμοι, να κάνει ότι θέλει. Μια τέτοια αντίληψη παραγνωρίζει τα δικαιώματα της πλειοψηφίας στην κοινωνία. Στο βαθμό δε, που δεν την λαμβάνει υπόψη, τότε είναι σχεδόν αναμενόμενο, ότι η πλειοψηφία θα βρει τρόπους να αντιδράσει και να διεκδικήσει το δικαίωμα έκφρασης έναντι «της δικτατορίας του εκλογικού νόμου». Για αυτό θα ήταν πιο σοφό σε μια κυβέρνηση, όταν η πολιτική της βάση είναι περιορισμένη, να ακολουθεί μια πολιτική συνεννόησης και συναίνεσης και όχι αυξανόμενου αυταρχισμού.

Η υπεράσπιση του δικαιώματος έκφρασης της πλειοψηφίας, καθώς και το δικαίωμα οποιασδήποτε ομάδας να καταστήσει τον εαυτό της πλειοψηφία είναι μια θεμελιακή αρχή της δημοκρατίας. Τα προβλήματα με αυτά τα δύο δικαιώματα, δεν προκύπτουν από κάποια κατάχρησή τους, όπως φαίνεται να πιστεύει η κυβέρνηση, αλλά, αντίθετα, όποτε αυτά δεν μπορούν να εξασκηθούν και να αποκτήσουν δημόσιο ακροατήριο. Στις σημερινές συνθήκες, επί παραδείγματι, όταν τα κρατικά μέσα και τα μεγάλα ΜΜΕ αποσιωπούν ή υβρίζουν τις απόψεις των δυνάμεων που σήμερα αντιστέκονται στην κυβέρνηση, τότε είναι φυσιολογικό οι έχοντες διαφορετική γνώμη και συμφέροντα να βρίσκουν καινούργιες μορφές αντίστασης, όπως δείχνει πριν από όλα το παράδειγμα των διοδίων.

Διόδια – ανυπακοή και τζαμπατζήδες

Οι έχοντες δικαίωμα να εισπράττουν καθημερινά ζεστό χρήμα στα διόδια, καθώς και η κυβέρνηση, έχουν επιστρατεύσει όλα τα μέσα προκειμένου να αποδείξουν ότι οι μη πληρώνοντες τα διόδια είναι τζαμπατζήδες, και άρα εχθροί της κοινωνίας. Αξιοποιούν τον όρο τζαμπατζής, όρος προερχόμενος από την τουρκοκρατία, προκειμένου να αποδείξουν ότι όποιος δεν πληρώνει τα διόδια, ουσιαστικά επιθυμεί να χρησιμοποιεί δημόσιο αγαθό τζάμπα και κατά προέκταση σε βάρος του κοινωνικού συνόλου που θα κληθεί να πληρώσει τα σπασμένα, δηλαδή, τα νέα ελλείμματα. Μάλιστα, γίνεται προσπάθεια να ταυτιστεί η μη πληρωμή διοδίων με κάθε είδους άλλη άρνηση, προκειμένου να συγκαλυφτεί η ουσία της συγκεκριμένης υπόθεσης.

Καταρχάς, ο πραγματικός τζαμπατζής είναι εκείνος ο ιδιώτης που εισπράττει, χάρη σε δυνατότητα ελέγχου παραχωρημένου δημόσιου αγαθού. Εξουσία ουσιαστικά παράνομη. Διότι όταν ο μεγαλοεργολάβος λαμβάνει δικαίωμα είσπραξης επί έργου που δεν έχει επιτελέσει, τότε είναι εκείνος ο οποίος αξιοποιεί δημόσιο αγαθό προς ίδιο όφελος και ουσιαστικά τζάμπα.

Δεύτερον, τζαμπατζήδες θα είναι όσοι θα καρπωθούν τα αποτελέσματα των αγώνων εκείνων που σήμερα διαμαρτύρονται. Ο όρος τζαμπατζής, πέραν της τουρκικής του προέλευσης χρησιμοποιείται στην Πολιτική Επιστήμη προκειμένου να αναδειχτεί το γεγονός ότι εκείνοι που διεκδικούν μια αλλαγή, εφόσον ικανοποιηθεί η διεκδίκηση τους, είναι λιγότεροι από εκείνους που τελικά καρπώνονται το θετικό αποτέλεσμα της διεκδίκησης. Από αυτή την σκοπιά η ανακοίνωση της κυβέρνησης ότι θα λάβει μέτρα μείωσης των διοδίων αποτελεί χαρακτηριστική περίπτωση αυτού του επιστημονικού παραδείγματος.

Πρόκειται, λοιπόν, για μέγιστη υποκρισία, όταν καταβάλλεται προσπάθεια να αναδειχτεί το κίνημα «δεν πληρώνω» διόδια σε υπεύθυνο για την κατηφόρα της χώρας. Εδώ αναστρέφεται η πραγματικότητα. Το γεγονός, δηλαδή, ότι αυτό το κίνημα, συνειδητό, δημόσιο και αιτιολογημένο, δεν έφερε τη χώρα εδώ που ήρθε, αλλά γεννήθηκε ως κίνημα που αντιστρατεύεται αυτούς που έφεραν τη χώρα εδώ που την έφεραν. Οι τελευταίοι προσπαθούν ακόμα και σε συνθήκες κρίσης που οφείλεται σε αυτούς, να εξάγουν κέρδη από αυτές τις καταστάσεις «καθ’ υπέρβαση» και κατά παρέκκλιση από τον θεμελιακό νόμο.

Η ατιμωρησία των μεγάλων εγκλημάτων χρήματος και ηθικής προκαλεί. Σε αυτή την πρόκληση αντιδρούν οι πολίτες. Η κυβέρνηση, όμως, καθώς και τα φερέφωνά της, δεν το κατανοεί αυτό. Εγκλωβίζεται έτσι σε αυταρχικές αντιλήψεις. Αντιλήψεις που απαγορεύουν την διεκδίκηση του δικαίου από τους πολλούς, ενώ οι λίγοι διαλογίζονται με την κυβέρνηση ακόμα και για την παραβίαση του Συντάγματος. Και είναι ορισμένα από τα διόδια παράνομα και με τους ελληνικούς και με τους ευρωπαϊκούς νόμους.

Τέλος, ο πραγματικός τζαμπατζής είναι οι μεγάλες εταιρείες εργολαβίας οι οποίες έχουν ιδιοποιηθεί το κράτος με τρόπο όπως σε καμιά άλλη χώρα του δυτικού κόσμου. Για να εξηγούμε. Όλα τα δυτικά κράτη λειτουργούν προς όφελος των ισχυρών με την έννοια ότι εξυπηρετούν την αναπαραγωγή του συστήματος. Όμως, προκειμένου να εξυπηρετηθεί το σύστημα, υπάρχουν κανόνες. Όποιος τους παραβιάζει, ακόμα και αν ανήκει στο σύστημα, τιμωρείται. Έτσι έκλεισε η ENRON στις ΗΠΑ, κρατικοποιήθηκαν τράπεζες, πήγαν φυλακή τραπεζίτες, καθαιρέθηκαν γερουσιαστές. Μόνο στην Ελλάδα το κράτος αντί να διασφαλίζει τους όρους ύπαρξης του συστήματος, εξυπηρετεί 5-6 τραπεζίτες και άλλους τόσους εργολάβους. Μόνο στην Ελλάδα μπορούν και διαθέτουν 10 οικογένειες ένα κράτος στην προσωπική τους υπηρεσία. Και αν αυτό δεν είναι τζαμπατζισμός στο πολύγωνο, τότε δεν υπάρχει τίποτα τζάμπα, ούτε καν ο αέρας.

Το Σχόλιο

Αυξήθηκε το 2010 το γερμανικό δημόσιο χρέος στα 2 τρισεκατομμύρια Ευρώ. Το μεγαλύτερο κονδύλι δόθηκε για τη διάσωση της τραπέζης Μονάχου, Hypo Real Estate. Διάσωση που κόστισε στο γερμανικό δημόσιο 189,6 δισεκατομμύρια. 70% περισσότερα, από όσα δανείστηκε η Ελλάδα. Με άλλα λόγια, η διάσωση των 4 μεγαλύτερων γερμανικών τραπεζών από τα προβλήματα που θα προέκυπταν εάν η Ελλάδα χρεοκοπούσε κόστισε πολλαπλά λιγότερο στη Γερμανία από ότι η διάσωση μιας μικρής τοπικής τράπεζας. Και, όμως, η κυβέρνηση για άλλη μια φορά πήγε στο Βερολίνο με τα χέρια κάτω. Πηγή  press.gr