Ότι μας άφησε η Δόμνα

Είναι καμιά φορά που πρέπει μια φωνή να σιγήσει για πάντα για να μετρήσεις την απουσία της. Και σίγησε. Η γυναίκα που τραγούδησε τον λαό όσο λίγοι, η Δόμνα Σαμίου έφυγε. Γεννήθηκε στην Καισαριανή, από γονείς πρόσφυγες και όλη της η ζωή μοιάζει με μια πράξη αντίστασης.

Σε πείσμα όσων θέλησαν να βάλουν τον λαϊκό πολιτισμό σε καλούπια, εθνικά, αστικά, φολκλόρ εκείνη άοκνα κατέγραψε και τραγούδησε τα πάντα και προπάντων τα άλλα… Κράτησε σοβαρές αποστάσεις από τη μουσική βιομηχανία και στάθηκε με αυστηρότητα μπροστά σε καθετί που παρουσίαζε. Κατάφερε σε συνθήκες γενικευμένης ανανέωσης, να κρατά το δικό της χώρο στη μουσική σκηνή και να στηρίξει ματιές στο παρελθόν του μουσικού πολιτισμού που δεν έμοιαζαν να ενδιαφέρουν πολλούς. Κυρίως κατάφερε το υλικό που συνέλλεξε από όλη την Ελλάδα, να μην αποτελεί μουσειακό είδος σε κάποιο συρτάρι, αλλά να ζήσει, να διαδοθεί. 

Η Σαμίου δεν είχε να πει περισσότερα από όσα είχαν να πούνε οι κάτοικοι αυτού εδώ του τόπου, όταν η επικράτεια ενός εθνικού πολιτισμού δεν αποτελούσε το πιο ισχυρό αχάρακτο σύνορο. Τραγούδησε την αγάπη, τη ξενιτιά, τη χαρά, τη λύπη, τα ταξίδι, την σάτιρα, την πίστη και την απιστία. Και το έκανε με τρόπο συνεπή. Αν κάτι πρέπει να μας θυμίσει το έργο που αφήνει παρακαταθήκη είναι πως υπήρχε ζωή και πριν τη γενικευμένη καπιταλιστική ανάπτυξη, και θα υπάρχει και μετά. Στη μνήμη της τα παρακάτω λόγια του Στάθη Δαμιανάκου:

Όταν χαθεί και ο τελευταίος λαϊκός ζωγράφος, τεχνίτης ή μάστορας, όταν σβήσει η φωνή και του τελευταίου ρεμπέτη, καραγκιοζοπαίχτη, παραμυθά ή λυράρη, όταν αχρηστευθεί και η τελευταία μοιρολογίστρα ή υφάντρα του χωριού, όταν ξεθωριάσει το τατουάζ και του τελευταίου βαρυποινίτη, και σιγάσει το στεντόρειο και μελωδικό ντελάλημα του τελευταίου γύφτου γυρολόγου, τότε θα συνειδητοποιήσουμε, άοπλοι πια, πως η ελευθερία που είχαμε ελπίσει, σπάζοντας τα δεσμά της παλιάς συμβιωτικής κοινωνίας, δεν έκρυβε –μέσα στις συνθήκες γενικευμένης καπιταλιστικής ενσωμάτωσης- παρά ένα νέο ραγιαδισμό και μιαν άλλη πιο βαθιά αλλοτρίωση: την εξουθένωση κάθε πηγαίας δημιουργικότητας, την ισοπέδωση κάθε πολιτισμικής ποικιλίας, τον εξανδραποδισμό κάθε αυθόρμητης συλλογικής πρωτοβουλίας που η υπερπροσφορά εμφιαλωμένης εικόνας, κονσερβαρισμένου ήχου και ετοιμοπαράδοτου λόγου καταδικάζουν στον από ασφυξία θάνατο.

Όταν την αιωνόβια σοφία του αναλφάβητου εκτοπίσει οριστικά η αυθάδης ημιμάθεια του οποιουδήποτε «εγγράμματου», τότε θα γίνει κατανοητό πως αν πολεμήσαμε τόσο καιρό για να απαλλαγούμε από τις παλιές προλήψεις, δεν ήταν παρά για να τις αντικαταστήσουμε με άλλες πιο «λειτουργικές» σ’ ένα σύστημα που μας υπόσχεται την πολιτισμική έρημο.

( Σ. Δαμιανάκος, Παράδοση Ανταρσίας και Λαϊκός Πολιτισμός)