Το πραξικόπημα στην Τουρκία

Στέφανος Κωνσταντινίδης

 Το άρθρο του στο "Φιλελεύθερο" της Κυριακής.

Το πραξικόπημα στην Τουρκία κρύβει πολλά μυστήρια! Το πιο σημαντικό είναι ίσως αν ο Ερντογάν είχε ενημερωθεί από τις μυστικές του υπηρεσίες και άφησε το πραξικόπημα να...
εξελιχτεί για να προχωρήσει στις εκκαθαρίσεις στις οποίες προβαίνει τώρα. Έχει αποκαλυφτεί πάντως ότι η πανίσχυρη τουρκική μυστική υπηρεσία, η MIT, απόλυτα ελεγχόμενη από τον Ερντογάν, γνώριζε για το πραξικόπημα 15 ώρες πριν την εκδήλωσή του. Σημειώνεται επίσης το γεγονός ότι υπήρχαν έτοιμες λίστες προγραφής χιλιάδων δικαστών, εισαγγελέων, δημοσίων υπαλλήλων και καθηγητών πανεπιστημίου. Επιπλέον, μετά την αποτυχία του στρατιωτικού πραξικοπήματος βρίσκεται σε εξέλιξη το πραξικόπημα του Ερντογάν με χιλιάδες συλλήψεις και προγραφές, με απολύσεις πολλών χιλιάδων από τη Δημόσια Υπηρεσία και  με άσκηση βίας του ισλαμικού όχλου εναντίον των κοσμικών στοιχείων της κοινωνίας. Εν ολίγοις το πραξικόπημα άνοιξε τον δρόμο στον Ερντογάν να επιβάλει τη δική του αυταρχική δομή στο κράτος και την αυταρχική ισλαμική ιδεολογία στην κοινωνία.

Οι διώξεις και οι προγραφές δεν στρέφονται επομένως μόνο εναντίον των στρατιωτικών που οργάνωσαν το πραξικόπημα αλλά και εναντίον μελών του δικαστικού σώματος, δημοσίων υπαλλήλων και ακαδημαϊκών. Είναι χαρακτηριστικό ότι απολύθηκαν πρυτάνεις και καθηγητές πανεπιστημίων ενώ στους πανεπιστημιακούς απαγορεύτηκε η σσυνεργασία με ιδρύματα του εξωτερικού αλλά και η έξοδος τους από τη χώρα. Χτυπήματα δέχεται και η ελευθερία του Τύπου με το κλείσιμο ή τον έλεγχο τόσο τηλεοπτικών σταθμών όσο και ανεξάρτητων εντύπων. Ουσιαστικά καταργήθηκε το κράτος δικαίου, ό,τι υπήρχε δηλαδή, ενώ συζητείται σοβαρά και η επαναφορά της θανατικής ποινής. Για την καλύτερη διεκπεραίωση των εκκαθαρίσεων που βρίσκονται σε εξέλιξη, η χώρα τέθηκε σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης για τρεις μήνες.

Τα μέτρα αυτά προκαλούν έντονες αντιδράσεις στο χώρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με την προειδοποίηση ότι η Τουρκία αποκόπτεται από την ευρωπαϊκή της πορεία. Ένταση επικρατεί επίσης στις σχέσεις με την Ουάσιγκτον, καθώς η Άγκυρα άφησε αιχμές ότι πίσω από το πραξικόπημα βρίσκονταν οι  ΗΠΑ. Οι σχέσεις των δύο χωρών δοκιμάζονται επίσης από την απαίτηση της Άγκυρας για έκδοση του ιμάμη Φετουλάχ Γκιουλέν που ζει στις ΗΠΑ και τον οποίο ο Ερντογάν κατηγορεί ότι ήταν από τους οργανωτές του πραξικοπήματος.

Αν και ο Ερντογάν είναι απρόβλεπτος και παρανοϊκός, οι πολιτικοί παρατηρητές πιστεύουν ότι δύσκολα θα έρθει σε ανοικτή  σύγκρουση με τους δυτικούς συμμάχους του, καθώς η Τουρκία δεν μπορεί να επιβιώσει εκτός ΝΑΤΟ με την κατάσταση που επικρατεί στην περιοχή της Μέσης Ανατολής ενώ έχει ανάγκη και τα λεφτά της Ευρώπης για την ενίσχυση της οικονομίας της που ήδη παραπαίει. Πιθανόν επίσης να χρειαστεί την ενίσχυση των ελεγχόμενων από τη Δύση διεθνών οικονομικών οργανισμών για να αντιμετωπίσει τα μεγάλα προβλήματα της τουρκικής οικονομίας που επιδεινώνονται ραγδαία εξαιτίας του πραξικοπήματος. Ούτε οι Δυτικοί άλλωστε έχουν συμφέρον να δημιουργηθεί μεγάλη αστάθεια στη χώρα με όλα τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τόσο με το προσφυγικό όσο και με την κρίση στη Συρία και την ευρύτερη  περιοχή της.

Πάντως το βέβαιον είναι ότι η Τουρκία θα πάει χρόνια πίσω. Χωρίς βέβαια να έχει κανείς την ψευδαίσθηση ότι θα διαλυθεί, όπως κάποιοι με πολλή αφέλεια πιστεύουν. Σίγουρα όμως θα αποδυναμωθεί. Αυτός είναι ένας λόγος που ο Ερντογάν βιάζεται να αποκαταστήσει τις σχέσεις της χώρας του με τη Μόσχα. Αλλά η Μόσχα, πέραν του γεγονότος ότι δύσκολα θα έχει την ίδια εμπιστοσύνη στην Άγκυρα όπως στο παρελθόν, δεν μπορεί από μόνη της να αντικαταστήσει τους Δυτικούς ως εταίρους της  Τουρκίας. Εξάλλου η Ρωσία έχει κάθε λόγο να συνεχίσει να στηρίζει τους Κούρδους στη Συρία, όσο και τον Σύρο Πρόεδρο Άσαντ, κάτι που έρχεται σε αντίθεση με την τουρκική πολιτική στα  θέματα αυτά.

Η αστάθεια στην Τουρκία ανοίγει παράθυρα ευκαιρίας τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Κύπρο. Οι δύο χώρες παρουσιάζονται από ξένους πολιτικούς παρατηρητές ως παράγοντες σταθερότητας σε μια περιοχή που αντιμετωπίζει πολλαπλά προβλήματα. Η Ελλάδα θα μπορούσε να επωφεληθεί του νέου αυτού περιφερειακού ισοζυγίου δυνάμεων για να επιδιώξει τη μείωση του χρέους της και τη διεύρυνση των στρατηγικών της συμμαχιών. Κερδίζει επίσης από την αποδυνάμωση του τουρκικού Στρατού μετά το πραξικόπημα για να αφιερωθεί στην αντιμετώπιση άλλων προβλημάτων της  προκειμένου να εξέλθει από την κρίση που τη μαστίζει τα τελευταία χρόνια. Η Κύπρος θα μπορούσε να επωφεληθεί επίσης των ανακατατάξεων στην περιοχή για να ενισχύσει τις σχέσεις της με τους αναγκαίους στρατηγικούς συμμάχους, κάτι που  θα της επέτρεπε να αντιμετωπίσει τη μόνιμη τουρκική απειλή επέμβασης στην ΑΟΖ της για να μη μπορεί να εκμεταλλευτεί το φυσικό της αέριο. Παράθυρο ευκαιρίας ανοίγεται επίσης για μια διαφορετική πολιτική στο Κυπριακό. Το κατά πόσον Κύπρος και Ελλάδα θα εκμεταλλευτούν την ευκαιρία που τους παρέχεται, θα το δείξει ο χρόνος. Πάντως το παράθυρο αυτό ευκαιρίας δεν θα μείνει ανοιχτό για πολύ. Και ευκαιρίες αυτού του είδους δεν παρουσιάζονται κάθε μέρα. Είναι η ώρα Αθήνα και Λευκωσία να παίξουν κατά τον καλύτερο δυνατόν τρόπο τα χαρτιά τους.

Ο Στέφανος Κωνσταντινίδης είναι καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Κεμπέκ του Καναδά και επιστημονικός συνεργάτης του Πανεπιστημίου Κρήτης.