"Η αυριανή κοινωνία θα είναι λιγότερο αγοραία και λιγότερο άπληστη" / του Μισέλ Ροκάρ

Συμμετέχοντας πλήρως στην προεκλογική εκστρατεία, ο 82χρονος πρώην σοσιαλιστής πρωθυπουργός Μισέλ Ροκάρ (Michel Rocard, MR) μόλις εξέδωσε το βιβλίο «οι αποσαφηνίσεις μου».

FF: Ποιος ο λόγος της έκδοσης αυτού του βιβλίου;

MR: Είναι σαν ένα ξέσπασμα οργής. Το υπαγόρεψα τον Οκτώβριο, σχεδόν μονομιάς. Εμένα, που ταξιδεύω πολύ, με πανικοβάλει η επιπολαιότητα της τρέχουσας κενολογίας, η ματαιότητα της δημόσιας αντιπαράθεσης.

«Ο καπιταλισμός έχει μπει σε βαθιά κρίση και η επιστροφή την κανονικότητα δεν είναι πια δυνατή· τίποτα δε θα ξαναγίνει όπως πριν»

FF: Από τότε, τα πράγματα βελτιώθηκαν;

MR: Στην πραγματικότητα όχι. Συζητούμε για τις μικρές μας εσωτερικές υποθέσεις, αποφεύγοντας να κοιτάξουμε τον υπόλοιπο κόσμο. Αλλά οι σοβαρότερες απειλές μας έρχονται από το εξωτερικό. Ο καπιταλισμός έχει μπει σε βαθιά κρίση και η επιστροφή την κανονικότητα δεν είναι πια δυνατή· τίποτα δε θα ξαναγίνει όπως πριν. Ποιος όμως μιλάει γι' αυτά προεκλογικά; Η δεξιά ψεύδεται ασυστόλως όταν ισχυρίζεται πως αν εργασθούμε περισσότερο θα επιστρέψουμε στην ανάπτυξη. Είναι λάθος! Από εδώ είναι που η αριστερά οφείλει να ξεκινήσει την αντεπίθεσή της. Βρισκόμαστε στην αρχή μιας μακράς περιόδου χαμηλών ρυθμών ανάπτυξης, ίσως ακόμα και ύφεσης. Χρειάζεται να το πούμε αυτό και να προσπαθήσουμε να σκεφτούμε πώς θα είναι ένας κόσμος ριζικά διαφορετικός.

FF: Γιατί τόση απαισιοδοξία;

MR: Πρώτον, η οικονομική κρίση δεν αντιμετωπίστηκε. Στο μέτωπο του ευρώ έχουμε ασφαλώς κάποια βελτίωση, αλλά το αμερικανικό χρέος είναι δυσθεώρητο! Στην Κίνα αναμένουμε μια πτώση της τιμής των ακινήτων της τάξης του 50% τουλάχιστο. Μιλάμε για μια «φούσκα» τετραπλάσια από εκείνη των ενυπόθηκων δανείων! Αν αυτό το πράγμα «σκάσει» κανείς δεν μπορεί να φανταστεί τι ζημιές θα προκαλέσει! Οπότε πρώτη προτεραιότητά μας είναι κάπως να αποκατασταθεί λιγάκι σταθερότητα.

FF: Κηρύσσοντας τον πόλεμο στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, όπως διακηρύσσει ο Φρανσουά Ολάντ (François Hollande)?

MR: Δεν βλέπω άλλη λύση. Ο χρηματοοικονομικός τομέας κερδίζει λεφτά κυρίως μέσω της αισχροκέρδειας, πράγμα που σημαίνει πως συνεχίζει να τα βγάζει πέρα. Το 1933, όταν ο Ρούσβελτ (Roosevelt) επέβαλε τον απόλυτο διαχωρισμό μεταξύ επενδυτικών κι εμπορικών τραπεζών, είχε αντιμέτωπο σύσσωμο το χρηματοπιστωτικό σύστημα! Αλλά μετά ο κόσμος έζησε προστατευμένος από τις οικονομικές κρίσεις για εξήντα χρόνια.

FF: Ο Φρανσουά Ολάντ δεν είναι Φραγκλίνος Ρούσβελτ...

MR: Μπορεί να βρει συμμάχους στην Ευρώπη. Ίσως όχι στην πλευρά της Γερμανίας, αλλά δείτε πως η Γηραιά Αλβιόνα, η γενέτειρα της μονεταριστικής σκέψης, αναζητεί τρόπους να προστατευτεί από τις υπερβολές που εν πολλοίς η ίδια δημιούργησε. Είναι ένα σήμα.

«Η εποχή του φθηνού πετρελαίου τελείωσε. Η κατανάλωση αυξάνει, τα αποθέματα μειώνονται. Η άνοδος της τιμής της ενέργειας είναι αναπόφευκτη και θα είναι σημαντική. Αυτό υποχρεωτικά θα επιβαρύνει τους οικογενειακούς προϋπολογισμούς. Ζούμε υπό τη δαμόκλειο σπάθη της ύφεσης. Η εύκολη ανάπτυξη τελείωσε»

FF: Γιατί θεωρείτε αδύνατη την επιστροφή στη βιώσιμη ανάπτυξη σε εύλογο χρονικό διάστημα;

MR: Διότι δε βιώνουμε μια μόνο κρίση, αλλά πολλές. Ακόμα κι αν υποθέταμε πως κατορθώνουμε να ελέγξουμε το χρηματοπιστωτικό τομέα, θα χρειαστούν πολλά χρόνια για να ξεχρεωθούν τα κράτη. Ύστερα έχουμε το «πετρελαϊκό ζενίθ», που σηματοδοτεί την αρχή του τέλους του μοντέλου ευημερίας μας. Η εποχή του φθηνού πετρελαίου τελείωσε. Η κατανάλωση αυξάνει, τα αποθέματα μειώνονται. Η άνοδος της τιμής της ενέργειας είναι αναπόφευκτη και θα είναι σημαντική. Αυτό υποχρεωτικά θα επιβαρύνει τους οικογενειακούς προϋπολογισμούς. Ζούμε υπό τη δαμόκλειο σπάθη της ύφεσης. Η εύκολη ανάπτυξη τελείωσε.

FF: Το βιβλίο σας θα δυσαρεστήσει την αριστερά: κρίνετε ανεύθυνη την εγκατάλειψη της πυρηνικής ενέργειας.

MR: Καταγγέλλω τη διαβολική στρατηγική των «πράσινων» που έπεισαν τη Σουηδία, τη Γερμανία, το Βέλγιο, την Ιταλία να εγκαταλείψουν προοδευτικά την πυρηνική ενέργεια μέσα στα επόμενα είκοσι με τριάντα χρόνια. Κινδυνεύουν να προκαλέσουν έναν ενεργειακό λιμό στο κέντρο της Ευρώπης, ακριβώς την ώρα που θα μειώνονται τα αποθέματα σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο! Μιλάμε για αυτοκτονία! Δεν είναι δυνατό να επιβληθεί παρόμοια ωμότητα. Θα οδηγηθούμε σε εμφύλιο πόλεμο! Δείτε τι συμβαίνει στην Ελλάδα, όπου καλά-καλά ούτε εκλογές δεν τολμάνε πια να κάνουν.

FF: Μα η πυρηνική ενέργεια σκοτώνει...

MR: Πολύ λιγότερο από τα ορυκτά καύσιμα, των καρκίνων συμπεριλαμβανομένων.

FF: Πάντως ο Φρανσουά Ολάντ, που προλογίζει το βιβλίο σας, φροντίζει στο κείμενό του να αποστασιοποιηθεί από αυτή σας τη θέση...

MR: Εγώ πάλι θεωρώ πως δεν την απορρίπτει αλλά αντιθέτως, ανοίγει το διάλογο.

FF: Αποσκοπείτε στην ανάφλεξη των εχθροπραξιών μεταξύ «σοσιαλιστικού κόμματος» και «πράσινων»;

MR: Απλά πιστεύω στη λογική.

FF: Προεκλογικά βλέπουμε πως οι πάντες δηλώνουν πως επιθυμούν την καταξίωση της εργασίας, κι εσείς τιτλοφορείτε ένα από τα κεφάλαια του βιβλίου σας «το τέλος της εργασίας». Πρόκειται περί πρόκλησης;

MR: Οφείλουμε να αναγνωρίσουμε πως η μείωση του χρόνου εργασίας μετατράπηκε σε επικίνδυνο ταμπού. Ακριβώς όπως συνέβη με την πυρηνική ενέργεια. Αυτό ασφαλώς συνέβη διότι θελήσαμε να την επιβάλουμε δια της νομικής οδού. Η ευθύνη για αυτή η την εξέλιξη βαραίνει τη Μαρτίν Ομπρί (Martine Aubry). Προκάλεσε ένα ψυχολογικό τραύμα στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, όπου ο μέσος χρόνος εργασίας είναι 38 ώρες την εβδομάδα, έναντι 35 στις μεγάλες επιχειρήσεις.

Από την άλλη όμως, αυτή είναι η τάση στις περισσότερες αναπτυγμένες χώρες! Μεταξύ του 1960 και του 1990 ο χρόνος εργασίας μειώθηκε δραστικά στην Ιαπωνία, τις Ηνωμένες Πολιτείες, τον Καναδά, τη Γερμανία και τη Γαλλία, λόγω του αυτοματισμού που μειώνει κατά πολύ το απαιτούμενο προσωπικό. Στη συνέχεια επικράτησε μια στασιμότητα, λόγω της δραματικής αύξησης της εργασιακής επισφάλειας: δίπλα στους ανέργους είδαμε να αναπτύσσεται ένα κοινωνικό στρώμα φτωχών και επισφαλών εργαζόμενων. Το αποτέλεσμα είναι πως στα αναπτυγμένα κράτη το ένα τρίτο του ενεργού πληθυσμού βρίσκεται πια σε συνθήκες βαριάς επαγγελματικής επισφάλειας.

Μπορεί να συνεχιστεί αυτό; Όχι, διότι μετατρέπεται σε βόμβα στα θεμέλια των δημοσίων οικονομικών, της κοινωνίας, της πολιτικής. Οδηγεί στην πολιτική αποστασιοποίηση, στη συστράτευση με λαϊκιστικά πολιτικά ρεύματα σε εκλογική αποδυνάμωση των κομμάτων που είναι εις θέση να κυβερνήσουν -και άρα σε μια επίφοβη αστάθεια.

«Χρειαζόμαστε έναν κόσμο έντονων πολιτιστικών και αθλητικών εμπειριών, άφθονου οικογενειακού χρόνου, φροντίδας για τα παιδιά και επιστροφής στις ευχάριστες φιλικές σχέσεις»

FF: Αν σας καταλαβαίνω καλά, μας λέτε πως πρέπει να μοιράσουμε καλύτερα την πίτα. Ε, δε συγκλονίζομαι κιόλας!

MR: Αν ξαναδιαβάσετε Σατομπριάν (Chateaubriand), Λέοντα Μπλουμ (Léon Blum), Χάνα 'Αρεντ (Hannah Arendt), Τζορτζ Φρίντμαν (Georges Friedmann) θα δείτε πως όλοι προβλέπουν το τέλος της εργασίας. Σε εποχές μάλιστα που είχαμε πλήρη απασχόληση, που ο χρόνος απασχόλησης δε συνδεόταν καν με την ανεργία, αλλά αποκλειστικά με την παραγωγικότητα, που αυξάνει αδιαλείπτως! Απλά έχουμε ξεχάσει πώς να είμαστε ριζοσπάστες στη σκέψη, πράγμα που μας φρενάρει στην αναζήτηση καινοτόμων κοινωνικών ρυθμίσεων.

FF: Πώς θα περιγράφατε τον μελλοντικό κόσμο;

MR: Οι κοινωνίες θα γίνουν λιγότερο αγοραίες, λιγότερο υποταγμένες στην ανταγωνιστικότητα, λιγότερο άπληστες και θα οργανωθούν γύρω από τον ελεύθερο χρόνο. Συνηθίζω να λέω πως οι ωραιότερες στιγμές στη ζωή ενός ανθρώπου είναι όταν ερωτεύεται, όταν γεννιούνται τα παιδιά του, όταν πετυχαίνει κάποιο σπουδαίο επαγγελματικό ή καλλιτεχνικό επίτευγμα, κάποιο αθλητικό κατόρθωμα, ένα θαυμάσιο ταξίδι... Εν πάση περιπτώσει πράγματα που επ' ουδενί δε συνδέονται με το χρήμα. Χρειαζόμαστε έτσι έναν κόσμο έντονων πολιτιστικών και αθλητικών εμπειριών, άφθονου οικογενειακού χρόνου, φροντίδας για τα παιδιά και επιστροφής στις ευχάριστες φιλικές σχέσεις.

FF: Αυτός είναι ο κόσμος κατά Ροκάρ;

MR: Όχι, αυτό ορίζει η αναγκαιότητα.