Τα γερμανικά τελεσίγραφα

  Του Μάκη Ανδρονόπουλου

Το γερμανικό τελεσίγραφο που μετέφερε ο Ολλανδός Ντάιζελμπλουμ στο Eurogroup της 16^ης Φεβρουαρίου 2015 μου θύμισε το αντίστοιχο γερμανικό τελεσίγραφο που επέδωσε η Βιέννη το 1914 στη Σερβία. Παραθέτω εδώ το σχετικό απόσπασμα από το βιβλίο μου «Το Γερμανικό σύνδρομο – Η Ελλάδα και η Ευρώπη απέναντι  στη γερμανική ιδιαιτερότητα» (εκδ. Ταξιδευτής, 2013).

« Το 1914 επικρατούσε στη Γερμανία ένας άκρατος πολεμοχαρής πατριωτισμός, τον οποίο ο μόνος διανοούμενος που τον κατήγγειλε ήταν ο Χέρμαν Έσσε, ο οποίος θύμιζε στους συναδέλφους του ότι δεν μπορούν να βάζουν την πένα τους στην υπηρεσία του πολέμου. Αυτή τη στάση ο Έσσε την πλήρωσε με εκδοτικό αποκλεισμό των έργων του, γεγονός που τον οδήγησε στην αυτοεξορία στην Ελβετία.

Η συγκρότηση του δεύτερου Ράιχ, όπως άλλωστε και των άλλων εθνικών κρατών της Ευρώπης τον 19ο αιώνα, βασίστηκε στην έννοια του έθνους, η οποία στην περίπτωση της Γερμανίας προσέλαβε και τη διάσταση του ανώτερου από τους άλλους λαού, αντίληψη που στηρίχθηκε στις εντυπωσιακές επιδόσεις στη βιομηχανική παραγωγή και στο εμπόριο, αλλά και στην ανάπτυξη στρατιωτικής και ναυτικής ισχύος. Δημιουργήθηκε έτσι η ανάγκη να αποκτήσει το Ράιχ τη θέση που του άξιζε στον κόσμο με την επέκτασή του, γεγονός που οδήγησε σε  ραγδαία ανάπτυξη του μιλιταριστικού πνεύματος.

Οι γερμανικές προθέσεις είχαν φανεί τα δέκα χρόνια που προηγήθηκαν του ξεσπάσματος του Μεγάλου Πολέμου το 1914, τόσο με την κρίση του Μαρόκου, όσο και με την προσάρτηση της Βοσνίας και της Ερζεγοβίνης από την Αυστρο-ουγγρική Αυτοκρατορία, αλλά και με τους Βαλκανικούς πολέμους. Εκείνη την περίοδο η Ευρώπη των Μεγάλων Δυνάμεων είχε χωριστεί σε δύο στρατόπεδα, την Τριπλή Συμμαχία (Γερμανία, Αυστρία, Ιταλία) και την Τριπλή Συνεννόηση (Αντάντ - ή «Εγκάρδια Συνεννόηση - Entente Cordiale» - Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία). 

«Αν και οι ιστορικοί έχουν γενικά τη γνώμη ότι καμία χώρα δεν ήταν αποκλειστικά υπεύθυνη για το ξέσπασμα του πολέμου», εν τούτοις, οι πιο επικίνδυνοι και ιδιοτελείς στόχοι αποδείχθηκε ότι ήταν εκείνοι της Γερμανίας, η οποία επεδίωκε να δημιουργήσει αυτοκρατορία μέσα στην Ευρώπη, όπως είχαν κάνει η Γαλλία και η Βρετανία στην Αφρική και στην Ασία, και η οποία «θα περιελάμβανε και δορυφορικά κράτη, όπως την Πολωνία, το Βέλγιο, την Ολλανδία, τα βαλκανικά κράτη και την Τουρκία, εγκαθιδρύοντας έτσι μια μεγάλη σφαίρα επιρροής ανάλογη με εκείνη των Ηνωμένων Πολιτειών στο δυτικό ημισφαίριο και της Ρωσίας στην καρδιά της Ευρασίας».

Η υλοποίηση του γερμανικού σχεδίου περνούσε μέσα από την απορρόφηση της Αυστρο-ουγγρικής Αυτοκρατορίας των Αψβούργων, που βρισκόταν σε παρακμή, τόσο γιατί αντιμετώπιζε εθνικιστικές αποσχιστικές πιέσεις στο εσωτερικό της, όσο και γιατί ο αυτοκρατορικός οίκος δεν είχε συντονιστεί με τη νεωτερικότητα που επέλαυνε στην Ευρώπη. Αν η Αυστρία έμπλεκε σε έναν πόλεμο, θα αναγκαζόταν να ζητήσει βοήθεια από τη Γερμανία, γεγονός που θα διευκόλυνε τους γερμανικούς σχεδιασμούς.  Έτσι, η δολοφονία του διαδόχου του θρόνου Φραγκίσκου-Φερδινάνδου στο Σεράγεβο από έναν Βόσνιο εθνικιστή, στάθηκε αφορμή για ένα 48ωρο, προκλητικό και εξευτελιστικό τελεσίγραφο της Βιέννης προς τη Σερβία, με την απροκάλυπτη ενθάρρυνση της Γερμανίας, και με στόχο να υποχρεωθεί το Βελιγράδι να το απορρίψει, έτσι ώστε να δικαιολογηθεί η κήρυξη πολέμου. Η Ρωσία που είχε στρατηγικά συμφέροντα στους σλαβικούς πληθυσμούς των βαλκανικών χωρών, αλλά και η Γαλλία, προσπάθησαν να αποτρέψουν μια τέτοια εξέλιξη, με συστηματικές διπλωματικές παρεμβάσεις. Αλλά η αδιαλλαξία της Βιέννης που υποδαύλιζε το Βερολίνο ήταν εμφανές πως απέβλεπε στην πρόκληση της Ρωσίας, ώστε να αποδοθεί σε αυτήν η ευθύνη μιας σύρραξης ως επιτιθέμενη.

Ο Χένρι Κίσσινγκερ στη Διπλωματία του παραθέτει ένα απόσπασμα από τα ρωσικά αρχεία, με την επιφύλαξη ότι οι Ρώσοι προσπαθούσαν πάντα να μεταθέσουν ευθύνες στη Γερμανία: «Ο Μεγάλος Πόλεμος ήταν η αναπόφευκτη συνέπεια της ενθάρρυνσης της Αυστροουγγαρίας από τη Γερμανία στην εφαρμογή της πολιτικής της να διεισδύσει στα Βαλκάνια, σε συνδυασμό με τη μεγαλόπνοη παγγερμανική ιδέα μιας εκγερμανισμένης ‘‘Μέσης Ευρώπης’’. Είναι κάτι που δεν είχε συμβεί ποτέ στην εποχή του Μπίσμαρκ. Αυτό που έγινε ήταν αποτέλεσμα μιας καινούριας φιλοδοξίας της Γερμανίας να φέρει εις πέρας ένα έργο μεγαλύτερο και από εκείνο του Μπίσμαρκ – χωρίς έναν Μπίσμαρκ» .

Και επισημαίνει ο Κίσσινγκερ: « Η Γερμανία κατάλαβε πολύ αργά ότι δεν υπάρχουν βεβαιότητες στον πόλεμο και πως η επιμονή της για μια γρήγορη και αποφασιστική νίκη την είχε οδηγήσει σε έναν εξαντλητικό πόλεμο φθοράς»