Οδοιπορικό στις γραφικές εκκλησίες του Δήμου Ερέτριας

Καταφύγια ψυχής» είναι τα δεκάδες εκκλησάκια που βρίσκονται διάσπαρτα στο δήμο Ερέτριας.  Ναοί και μοναστήρια που οι ρίζες τους χάνονται στα βάθη των αιώνων αποτελούν ησυχαστήρια, ιδανικό τόπο προσευχής τις μέρες της Μεγάλης Εβδομάδας αλλά και το βράδυ της Ανάστασης. Προσευχές,

ψαλμωδίες και τροπάρια «γεμίζουν» όχι μόνο τους ιστορικούς ναούς αλλά και την ψυχή των πιστών. Τόποι μυσταγωγίας και πνευματικής ευλάβειας, οι Εκκλησίες που κοσμούν όλες τις δημοτικές και τοπικές κοινότητες, διασώθηκαν και πέρασαν από το παρελθόν στο παρόν ως αδιάψευστοι μάρτυρες της πίστης αλλά και της τέχνης. Στο οδοιπορικό που ακολουθεί παρουσιάζονται ορισμένα από τα πιο γραφικά θρησκευτικά μνημεία του Δήμου Ερέτριας, ενώ σε αντίστοιχα που θα ακολουθήσουν θα γίνει η παρουσίαση και των υπολοίπων. Η ιστορία τους ξεδιπλώνεται στις τοιχογραφίες, στα ιερά αντικείμενα, στις εικόνες του κάθε ναού.  Η κατανυκτική ατμόσφαιρα που δημιουργούν δεκάδες αναμμένα κεριά και οι γλυκές ψαλμωδίες συντροφεύουν τους πιστούς που προτιμούν τις ημέρες αυτές μια ήσυχη γωνιά προσευχής και αφοσίωσης.

ΕΡΕΤΡΙΑ

Η Παναγία η Παραβουνιώτισσα, θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα θρησκευτικά μνημεία της Ερέτριας. Την Κυριακή του Θωμά, γίνεται περιφορά της εικόνας, ενώ την επομένη ημέρα προσφέρεται φαγητό και εδέσματα. Η εικόνα της Παναγίας θυμίζει στους απογόνους των Μικρασιατών προσφύγων της Ερέτριας τις αλησμόνητες πατρίδες τους και ειδικότερα το χωριό Γαλλιμή, από όπου και μεταφέρθηκε.

Η  εικόνα της Παναγίας Παραβουνιώτισσας εικάζεται ότι αγιογραφήθηκε τον 7ο αιώνα μ.Χ, την εποχή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας,  επί Βασιλέως Ηρακλείου, μετά από μία νίκη του κατά των Περσών. Αγιογράφοι της εικόνας ήταν 2 ασκητές μοναχοί από την Κύπρο, ο Σιλβέστρος και Ησαΐας που ασκήτεψαν στο βουνό όπου και ανήγειραν παρεκκλήσι στο όνομα της Θεοτόκου, το οποίο επειδή βρισκόταν παρά την κορυφή του βουνού έδωσαν την επωνυμία στην Παναγία, ‘‘Παραβουνιώτισσα’’. Μεταγενέστερα, το εκκλησάκι πυρπολήθηκε από τους Φράγκους, τα δε ερείπιά του έμειναν θαμμένα για αιώνες μέχρι που τα βρήκαν τυχαία βοσκοί.

Μετά την ανταλλαγή του πληθυσμού από τη Μ. Ασία, οι πρόσφυγες που ήρθαν στην Ερέτρια μετέφεραν μέσα σε δύο μεγάλα καΐκια την εικόνα της Παναγίας, όπως επίσης και συνολικά άλλες 410 εικόνες. Οι ξενιτεμένοι Γαλλιμίτες, με δάκρυα στα μάτια, την πρώτη τους νύχτα στην Ερέτρια, λιτάνευσαν τις εικόνες έως τον ναό του Αγίου Νικολάου.

Προς τιμή της Θαυματουργού Εικόνος δημιουργήθηκε με Προεδρικό Διάταγμα νέα Ενορία στην Ερέτρια (31-3-1999) και το 2002 χτίστηκε ο ναός της Παναγίας Παραβουνιώτισσας. Στις 12 Απριλίου 2010 ο  Μητροπολίτης Χαλκίδος κ. Χρυσόστομος έβαλε το θεμέλιο λίθο για την ανέγερση ενός νέου, μεγαλύτερου ναού.

ΑΜΑΡΥΝΘΟΣ

Ένα από τα ωραιότερα μνημεία της Αμαρύνθου είναι ο Μητροπολιτικός Ναός του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, ο οποίος είναι φτιαγμένος από σμιλευτή πέτρα, με άριστα φιλοτεχνημένο μαρμάρινο τέμπλο και αριστοτεχνική αγιογράφηση που προέρχεται από την Βυζαντινή περίοδο. Ιδιαίτερης αισθητικής είναι και ο ναός του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου.

Στον λόφο της Παλαιοχώρας (Παλιχώρια) κατά τους βυζαντινούς χρόνους υπήρχαν τουλάχιστον έξι εκκλησίες. Σήμερα διασώζεται το εκκλησάκι της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (Παναγίτσα), που χτίστηκε μεταξύ 11ου - 12ου αιώνα πάνω στα θεμέλια προχριστιανικού ναού (μάλλον του Απόλλωνα).  Λόγω της μορφολογίας του εδάφους ο ναός είναι προσανατολισμένος βόρεια. Στο εσωτερικό του διασώζονται μικρά τμήματα αγιογραφιών.  Λίγα μέτρα βορειότερα, δίπλα σε ερείπια νεολιθικού οικισμού, υπάρχει η μικρή  εκκλησία της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος.  Διασώζονται μόνο ελάχιστα τμήματα αγιογραφιών και εντοιχισμένο δομικό υλικό από κτήρια των κλασικών ελληνιστικών χρόνων.

Στην Αμάρυνθο βρίσκεται και το εξωκλήσι των Αγίων Αναργύρων στον περίβολο του οποίου σώζεται πηγάδι των κλασικών χρόνων. Εκεί είχε βρεθεί και ο Μαρμάρινος Ομφαλός που σήμερα εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ερέτριας.

ΑΝΩ ΒΑΘΕΙΑ

Σε απόσταση 7 χλμ. από την Άνω Βάθεια βρίσκεται το  γυναικείο μοναστήρι του Αγίου Νικολάου. Πιθανολογείται ότι η πρώτη ανδρώα μοναστική αδελφότητα, εγκαταστάθηκε εδώ το 1455, αμέσως μετά από την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως. Από αρχιτεκτονικής πλευράς ενδιαφέρον παρουσιάζει το καθολικό της μονής που «φιλοξενεί»  τοιχογραφίες του 15 αιώνα. Επίσης, η μονή διαθέτει αξιόλογη βιβλιοθήκη και ξενώνα. Σχεδόν 3 χλμ  από το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου, βρίσκεται η μονή της Παναγίας Μυρελαίου και το βυζαντινό ξωκλήσι της Ζωοδόχου Πηγής.

Επίσης,  το Βυζαντινό εκκλησάκι της Παναγίτσας Πορταϊτισσας είναι χτισμένο στη διαδρομή Αμαρύνθου - Άνω Βάθειας. Για την ανέγερσή του χρησιμοποιήθηκε αρχαίο οικοδομικό υλικό από το ναό του Απόλλωνα που βρισκόταν στο ίδιο σημείο.  Το Εκκλησάκι της Ζωοδόχου Πηγής (Αγλέφαρος) χτίσθηκε τον 16^ο αιώνα. Στον προαύλιο χώρο τα τελευταία τρία χρόνια ο Πολιτιστικός Σύλλογος Αμαρύνθου αναβιώνει το παραδοσιακό γλέντι και προσφέρει δωρεάν φαγητό στους πιστούς. Στην ίδια τοποθεσία είναι ορατά ερείπια κτηρίων των ελληνιστικών χρόνων για αυτό οι μελετητές ταυτίζουν την περιοχή με τον αρχαίο Ερετριακό Δήμο της Αγλειφείρας.

ΓΥΜΝΟ

Ο ναός του Αγίου Γεωργίου βρίσκεται βόρεια του χωριού σε ελαιώνα και υψόμετρο 170 μ. Χρονολογείται στο 13o αιώνα και οι μελετητές εικάζουν ότι ανεγέρθηκε στα θεμέλια αρχαίου ναού. Ο ναός της Ζωοδόχου Πηγής, “n Αγιά” βρίσκεται αριστερά του δρόμου από Γυμνό προς Σέττα σε υψόμετρο 430 μ. Πρόκειται για σταυρεπίστεγη βυζαντινή εκκλησία που το 1895 μετατράπηκε σε μονόκλιτο ξυλόστεγο. Στη θέση Παλαιοχώρι είναι ορατά τα ερείπια ενός μεσαιωνικού οικισμού, ενώ σε λόφο, μέσα στο χωριό, δίπλα στην εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, ορθώνεται ένας πύργος της περιόδου της Φραγκοκρατίας, που αποτελούσε μέρος της αλυσιδωτής οχύρωσης της Εύβοιας. Στο νεκροταφείο του χωριού βρίσκονται συγκεντρωμένα πολλά αρχαία αρχιτεκτονικά τμήματα, που προέρχονται από εκσκαφές σε άγνωστη θέση.

ΚΑΛΛΙΘΕΑ

Η Καλλιθέα βρίσκεται 5 χλμ από την Αμάρυνθο σε υψόμετρο περίπου 70 μέτρων. Στα έγγραφα του 15ου αιώνα η περιοχή αναφέρεται σαν Άγιος Ηλίας ή Μάμουλα. Το σημερινό όνομα του χωριού, Καλλιθέα, δόθηκε από την εξαιρετική θέα που έχει προς την πεδιάδα της Αμαρύνθου και τον Ευβοϊκό κόλπο. Αξιόλογο είναι το εκκλησάκι των Αγίων Θεοδώρων, το οποίο έχει κατασκευαστεί από αρχαίο οικοδομικό υλικό και βρίσκεται αριστερά του δρόμου που οδηγεί στο Γυμνό.  Τη δεκαετία του ‘50 οικοδομήθηκε η Εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, στο θέση που βρισκόταν μικρότερος ναός. Η θέα σε όλο τον Ευβοϊκό κόλπο είναι εντυπωσιακή. Στα πάνω Μάμουλα, βρίσκεται ο ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος. Ανήμερα του Σωτήρος στις 6 Αυγούστου γίνεται πανηγύρι, όπου ο επισκέπτης μετά τη Θεία λειτουργία μπορεί να γευτεί το πατροπαράδοτο "κεσκέσι". Το φαγητό ετοιμάζουν οι κάτοικοι της περιοχής με ιδιαίτερη φροντίδα και υπομονή και το ευλογεί, σύμφωνα με την παράδοση, πριν προσφερθεί στους επισκέπτες, ο εφημέριος του ναού.

ΣΕΤΤΑ

Η Αμπουδιώτισα, είναι ένα γραφικό εκκλησάκι του 19ου αιώνα αφιερωμένο στην Παναγία και βρίσκεται ανάμεσα στην Άνω Σέττα και στην Κάτω Σέττα. Έχει δώσει το όνομά της σε ολόκληρη την περιοχή καθώς σύμφωνα με την παράδοση, ένα αόρατο τείχος εμπόδισε τους Τούρκους να περάσουν στον Ευβοϊκό κόλπο. Ιστορικές πηγές αναφέρουν ότι σε αυτό το εκκλησάκι ο οπλαρχηγός της επανάστασης Αγγελής Γοβιός είχε το ορμητήριό του.  Στον προαύλιο χώρο υπάρχει πηγή, το νερό της οποίας λέγεται και «Αγίασμα» καθώς  περνά κάτω από το παλιό και γειτονικό εκκλησάκι της Αγίας Τριάδας.  Ο κεντρικός ναός του χωριού Άνω Σέττα είναι αφιερωμένος στην Αγία Παρασκευή. Το υπέροχο ξυλόγλυπτο τέμπλο της εκκλησίας με το εξαιρετικής τέχνης βημόθυρο, έχει κατασκευαστεί το 1880 από Ηπειρώτη ξυλογλύπτη.