Ιστορία της Ελλάδας, από την Άλωση της Πόλης ως το 1908

Η διοικητική οργάνωση του Οθωμανικού κράτους και οι Έλληνες

Η σταθεροποίηση της τουρκικής κυριαρχίας στα Βαλκάνια απαιτούσε τη διοικητική οργάνωση και του χώρου αυτού και για το σκοπό αυτό ιδρύθηκαν δύο διοικητικές περιοχές (εγιαλέτια), το εγιαλέτι της Ανατολής, που περιλάμβανε κυρίως τη Μικρά Ασία και το εγιαλέτι της Ρούμελης, που περιλάμβανε τη βαλκανική χερσόνησο . 

 Στα χρόνια του Σουλεϊμάν Α΄ (του Μεγαλοπρεπή) (1520-1566) ιδρύθηκε το εγιαλέτι των νησιών του Αιγαίου και άλλα στην Ασία και την Αφρική . Τα εγιαλέτια χωρίζονταν σε σαντζάκια και αυτά σε καζάδες . Διοικητής του εγιαλετίου ήταν ο μπεηλέρμπεης,  που ήταν ο εκπρόσωπος του σουλτάνου και ήταν υπεύθυνος για την εφαρμογή των νόμων και των διαταγών και την τήρηση της τάξης, ενώ διοικητής του καζά ήταν ο βοεβόδας, που ήταν αρμόδιος για την είσπραξη των φόρων. 

Ο καδής ασκούσε τη δικαστική εξουσία με βάση τον ιερό νόμο του Ισλαμισμού, το Κοράνι . Σύμφωνα με το νόμο αυτό και την μουσουλμανική παράδοση, η γη ανήκει στον Αλλάχ, αλλά οι περιοχές που είχαν κατακτηθεί με πόλεμο, γιατί ο πληθυσμός προέβαλε αντίσταση,  περιέρχονταν στο σουλτάνο και αυτός τις μοίραζε στα μέλη της οικογένειάς του ή σε Τούρκους αξιωματούχους και πολεμιστές, τους γαζήδες και του σπαχήδες .

Οι μεγάλες πεδιάδες της Θράκης, της Μακεδονίας και της Θεσσαλίας κατελήφθησαν από τους Τούρκους και ένα τμήμα τους από τα μωαμεθανικά βακούφια . Τα μεγάλα ορθόδοξα μοναστήρια διατήρησαν, όπως προέβλεπε και ο ισλαμικός νόμος, τις εκτάσεις τους, και οι λοιποί χριστιανοί τις ορεινές περιοχές. 

Οι χριστιανοί αγρότες εργάζονταν ως δουλοπάροικοι κάτω από κακές συνθήκες, ενώ από τον 17^ο αιώνα παρουσιάζονται και ανεξάρτητοι μικροϊδιοκτήτες . Με την ανάπτυξη του ελληνικού εμπορίου κατά τον 18^ο αιώνα εμφανίζονται και οι γαιοκτήμονες που είχαν μεγάλες εκτάσεις γης, που με τον καιρό απόκτησαν δύναμη και έγιναν ρυθμιστές της οικονομικής και κοινωνικής ζωής των υποδούλων  .    

Η θέση των ραγιάδων ήταν σκληρή και γινόταν σκληρότερη από την υποχρέωσή τους να πληρώνουν : 1) τον κεφαλικό φόρο, γνωστό ως χαράτσι, που τον πλήρωναν όλοι οι μη μουσουλμάνοι υπήκοοι του σουλτάνου, 2) τη δεκάτη, δηλ. το 1/10 της αγροτικής παραγωγής, 3) κι άλλους φόρους για το κρασί, το λάδι, το μετάξι και τα κοπάδια των ζώων, στα νησιά πλήρωναν φόρο για τη συντήρηση του οθωμανικού στόλου .  Το ποσό του φόρου κάθε περιοχής το ρύθμιζε η τουρκική διοίκηση και οι προεστώτες (τοπικοί άρχοντες) έφτιαχναν φορολογικούς καταλόγους ανάλογα με την οικονομική και οικογενειακή κατάσταση των κατοίκων. 

Πολλές φορές διάφοροι ενοικιαστές αγόραζαν τους φόρους αυτούς και στη συνέχεια αναλάμβαναν να τους εισπράξουν από τους κατοίκους, και τότε γινόταν συχνά καταχρήσεις και εκβιασμοί σε βάρος των φορολογουμένων . Άλλες φορές την είσπραξη των φόρων αναλάμβαναν οι κοινότητες  .

Οι μεγαλύτεροι όμως κίνδυνοι, ακόμη και για την ύπαρξη του ελληνισμού,  ήταν : το παιδομάζωμα, η ναυτολογία και οι εξισλαμισμοί .

 Εξισλαμισμός και παιδομάζωμα

 Ο εξισλαμισμός ήταν ένας τρόπος των Τούρκων να αφομοιώνουν τους χριστιανικούς πληθυσμούς των περιοχών που κατακτούσαν στις ανατολικές επαρχίες του βυζαντινού κράτους . Παρόλα αυτά όμως ένα μέρος των χριστιανών συνέχισε κρυφά [κρυπτοχριστιανισμός] τη χριστιανική του πίστη ως το 1856, όταν  με το Χάτι Χουμαγιούν επιτράπηκε η ελεύθερη άσκηση της λατρείας όλων των θρησκειών .

Μία μορφή εξισλαμισμού αποτελούσε και το παιδομάζωμα, που άρχισε να εφαρμόζεται στα Βαλκάνια, πριν από την άλωση, επί Μουράτ Β΄. Οι νέοι χριστιανοί συγκεντρώνονταν στην Κωνσταντινούπολη και μετά από μία περίοδο στρατιωτικής και θρησκευτικής εκπαίδευσης κατατάσσονταν στα τάγματα των γενιτσάρων. Επειδή οι νέοι αυτοί αποτελούσαν το υγιέστερο τμήμα των χριστιανικών κοινοτήτων, ενώ πρόσφεραν τις καλύτερες υπηρεσίες τους στο στρατό και τη διοίκηση του οθωμανικού κράτους, στερούσαν από τις χριστιανικές κοινότητες το πιο δραστήριο κομμάτι της .

Στη φθορά του Ελληνισμού συνέβαλε τόσο η υποχρεωτική ναυτολογία των ραγιάδων όσο και η έξαρση της πειρατείας. Με την κατάκτηση του ελληνικού χώρου οι Οθωμανοί αντικατέστησαν τους σκλάβους και αιχμαλώτους που χρησιμοποιούσαν ως ναύτες στο στόλο τους και με τους έμπειρους κατοίκους των ελληνικών νησιών . Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με την έξαρση της πειρατείας οδήγησε στην εγκατάλειψη και την καταστροφή πολλών νησιών (Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα, 16^ος αιώνας)

Οι τελευταίοι αιώνες της Βενετοκρατίας στην Ελλάδα

 Οι Βενετοί συνέχισαν να είναι κυρίαρχοι σε αρκετά μέρη που είχαν καταλάβει κατά την τέταρτη Σταυροφορία (1204), π.χ. στις Κυκλάδες και την Κύπρο ως τα μέσα του 16^ου αιώνα, στην Κρήτη ως το 1669 και στα Εφτάνησα ως το 1797 . Οι ελληνικοί πληθυσμοί των περιοχών αυτών επηρεάστηκαν από δυτικά πρότυπα τόσο στον πνευματικό όσο και στον οικονομικό τομέα.

Κι ενώ στην Κωνσταντινούπολη ο Μωάμεθ Β΄ο Πορθητής αναγνώριζε τον πατριάρχη ως αρχηγό των ορθοδόξων, οι Βενετοί αποδιοργάνωσαν την Ορθόδοξη Εκκλησία και δήμευσαν τη μοναστηριακή και εκκλησιαστική περιουσία και οδήγησαν τον πληθυσμό στην οικονομική εξαθλίωση . Η στάση τους έγινε ηπιότερη μόνο μετά την κατάκτηση όλης της ηπειρωτικής Ελλάδας από τους Οθωμανούς, οπότε παρατηρούνται φαινόμενα κοινών αγώνων ενάντιά τους . Μάλιστα υπήρξαν περιπτώσεις όπου διάφοροι μητροπολίτες ζήτησαν και την παρέμβαση του πάπα, για να αναλάβει εκστρατεία ενάντια στους Τούρκους . 

Στον πνευματικό τομέα, όμως, οι σχέσεις με τη Βενετία υπήρξαν δημιουργικές. Οι Βενετοί ενίσχυσαν την ίδρυση σχολείων από καθολικούς μοναχούς στις ελληνικές κτήσεις τους αλλά παράλληλα πολλοί Έλληνες δίδαξαν και την ελληνική γλώσσα. Πολλά ελληνόπουλα σπούδαζαν στην Ιταλία  και σταδιακά αναπτύχθηκε ένας ανώτερος πολιτισμός που δημιούργησε αριστουργήματα, όπως αυτά της κρητικής λογοτεχνίας (Ερωτόκριτος, Θυσία του Αβραάμ, Ερωφίλη) του 17^ου αιώνα .

Το ίδιο θετική υπήρξε και η εμπορική και ναυτιλιακή δραστηριότητα των Ελλήνων των περιοχών αυτών . Με τα εμπορικά τους ταξίδια στη Βενετία, τα άλλα λιμάνια της Μεσογείου, τη Γαλλία και την Αγγλία δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για την εμφάνιση μιας κάποιας αστικής τάξης, ενώ στα Επτάνησα ένας μεγάλος αριθμός λογίων, που σπούδασε στην Ιταλία, έγινε ο φορέας των νέων ιδεών που κυριαρχούσαν στην Ευρώπη 

Δυνάμεις συντήρησης του Ελληνισμού 

 Το Πατριαρχείο και τα προνόμια

 Μετά την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης, το 1453, ο Μωάμεθ Β΄ κάλεσε τους κατοίκους της πόλης που είχαν φύγει στη Θράκη, στα νησιά του Αιγαίου, την Κρήτη, τα Επτάνησα αλλά και την Ιταλία να επιστρέψουν πίσω και τους υποσχέθηκε ασφάλεια και φορολογική ατέλεια για ορισμένα χρόνια . 

Έτσι, οι Έλληνες, οι Βενετοί, οι Εβραίοι και οι Τούρκοι αποτέλεσαν τον πυρήνα του πληθυσμού της Κωνσταντινούπολης δημιουργώντας μια νέα μορφή ζωής που συνεχίστηκε ως τις αρχές του 20^ου αιώνα .

Το σημαντικότερο, ίσως, μέτρο που πήρε ο Πορθητής ήταν να αναγνωρίσει στο νέο πατριάρχη, μοναχό Γεώργιο Γεννάδιο ή Σχολάριο, που είχε διακριθεί στους αγώνες του ενάντια στην ένωση των δύο Εκκλησιών, της Ορθόδοξης και της Καθολικής, όλα τα προνόμια που αναγνώριζαν στο θεσμό αυτό και οι βυζαντινοί αυτοκράτορες . 

Με τα προνόμια αυτά ο πατριάρχης ήταν απαλλαγμένος από κάθε είδος φορολογίας, είχε την ανώτατη εποπτεία σε όλα τα ζητήματα του ανώτερου και του κατώτερου κλήρου, μπορούσε με τη Σύνοδο να αποφασίζει για κάθε δογματικό ή άλλο ζήτημα.

Είχε επίσης και κοσμικές εξουσίες, δηλ, τα εκκλησιαστικά δικαστήρια μπορούσαν να δικάζουν αστικές υποθέσεις (διαζύγια, κληρονομικά), να επιβάλλουν φόρους στους πιστούς για τις ανάγκες της εκκλησίας ή για τους φόρους που απαιτούσε η οθωμανική διοίκηση .

Τα προνόμια δεν παραχωρήθηκαν στο Πατριαρχείο μόνο γιατί το προέβλεπε το Κοράνι αλλά και για πολιτικούς λόγους . Έτσι, η Υψηλή Πύλη μπορούσε ευκολότερα να διοικεί τα εκατομμύρια των χριστιανών, ο πατριάρχης γινόταν Εθνάρχης (milletbaşı) που βρισκόταν επικεφαλής μιας άριστα οργανωμένης θρησκευτικής κοινωνίας από τις πόλεις ως τα χωριά και τα μοναστήρια . 

Η θέση του πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης είχε ιδιαίτερη σημασία καθώς εκπροσωπούσε στις σχέσεις του με το σουλτάνο και τα άλλα Ορθόδοξα  Πατριαρχεία . Με τα προνόμια αυτά το Πατριαρχείο μπόρεσε να διατηρήσει την επιρροή του στα Βαλκάνια και να επηρεάσει καθοριστικά την πορεία του υπόδουλου Ελληνισμού .

 Οι κοινότητες

 Από τις αρχές του 17^ου αιώνα ο σουλτάνος αναγνώρισε σε διάφορες περιοχές ειδικά προνόμια, που είχαν σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία των κοινοτήτων, θεσμός που προστάτευε του κατοίκους από τις αυθαιρεσίες της τουρκικής εξουσίας . 

Κάθε άνοιξη, που άρχιζε η φορολογική περίοδος  για το οθωμανικό κράτος, οι κάτοικοι των χωριών ή των κωμοπόλεων εξέλεγαν τους προκρίτους (άρχοντες, κοτζαμπάσηδες, δημογέροντες), άτομα ηλικιωμένα, μορφωμένα και τίμια, από την ανώτερη οικονομική τάξη . Τη θέση του προκρίτου συχνά κρατούσαν οι ίδιες οικογένειες, εξαιτίας των σχέσεών τους ή με τους κατοίκους ή με τους Τούρκους. 

Είχαν αρμοδιότητες στον καθορισμό και στην είσπραξη των φόρων, επίσης σε άλλες δημόσιες ή ιδιωτικές υποθέσεις των κατοίκων. Στα καθήκοντά τους ήταν η ίδρυση και η  συντήρηση των σχολείων, ο διορισμός γιατρών και η μισθοδοσία τους από τις κοινότητες, η παροχή δωρεάν υπηρεσιών στους αρρώστους . 

Παρά το γεγονός ότι αρκετοί πρόκριτοι εκμεταλλεύτηκαν τη θέση τους για προσωπικά οφέλη, ο θεσμός των κοινοτήτων ενίσχυσε το πνεύμα συνεργασίας και αλληλεγγύης των πολιτών και αποτέλεσε τον πυρήνα μιας δημοκρατικής προσέγγισης των κοινών προβλημάτων .

Οι Φαναριώτες 

Το 1603 η έδρα του Πατριαρχείου μεταφέρθηκε στο Φανάρι, συνοικία του Κεράτιου κόλπου . Σιγά σιγά γύρω από αυτό συγκεντρώθηκαν οι ανώτεροι αξιωματούχοι της εκκλησίας και λαϊκοί που ανήκαν σε παλιές αρχοντικές οικογένειες . Αυτοί οι λαϊκοί ήταν συνήθως μορφωμένοι και γλωσσομαθείς και με τον καιρό αποτέλεσαν μία ιδιαίτερη τάξη, γνωστή ως Φαναριώτες . 

Επειδή γνώριζαν και ευρωπαϊκές γλώσσες, κάτι που απαγόρευε ο ισλαμικός νόμος, ήταν πολύτιμοι και στην οθωμανική εξουσία, για τις σχέσεις της με τις ευρωπαϊκές χώρες, και στο Πατριαρχείο, για τις σχέσεις του με την Υψηλή Πύλη. Στην αρχή υπηρέτησαν ως διερμηνείς στις ευρωπαϊκές πρεσβείες, αργότερα όμως απόκτησαν μεγάλη δύναμη ως «διερμηνείς της Υψηλής Πύλης». Κορυφαίες προσωπικότητες υπήρξαν ο Παναγιώτης Νικούσιος (1661) και ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος (1673) . Από το 1709 οι Φαναριώτες διορίζονταν σχεδόν αποκλειστικά ως ηγεμόνες στις Παραδουνάβιες ηγεμονίες (Βλαχία και Μολδαβία) .

Αρκετοί από αυτούς εκμεταλλεύτηκαν τη θέση τους για προσωπικά οφέλη αλλά στο σύνολό τους εξυπηρέτησαν τον Ελληνισμό .  Προστάτεψαν τους ντόπιους πληθυσμούς από τις αυθαιρεσίες της τουρκικής εξουσίας, ίδρυσαν σχολεία  και ενδιαφέρθηκαν για την παιδεία, ίδρυσαν τις Ελληνικές Ακαδημίες στο Βουκουρέστι και στο Ιάσιο, ενίσχυσαν την έκδοση βιβλίων, μετέφρασαν σημαντικά ευρωπαϊκά έργα και συνέβαλλαν στην πνευματική αναγέννηση του Ελληνισμού, στα χρόνια πριν την επανάσταση του 1821 . 

Η παιδεία των Ελλήνων

   Ο πρώτος αιώνας μετά την άλωση της Πόλης ήταν πολύ δύσκολος για την παιδεία των Ελλήνων, καθώς όλοι οι μορφωμένοι δάσκαλοι εγκαταστάθηκαν στις δυτικές χώρες . Στα μέσα του 16^ου αιώνα στην Κωνσταντινούπολη ιδρύεται η Πατριαρχική Σχολή στην οποία δίδαξαν ονομαστοί λόγιοι, που είχαν σπουδάσει στην Ιταλία, μαθήματα όπως η αρχαία ελληνική γλώσσα, η φιλοσοφία και τα μαθηματικά . Το ίδιο φαινόμενο παρατηρείται σε μικρότερη κλίμακα και σε άλλα μέρη, όπου άσημοι ιερείς και μοναχοί συντηρούσαν την παράδοση και καλλιεργούσαν την ελληνική συνείδηση . Από τα τέλη του 16^ου αιώνα ο Πατριάρχης Ιερεμίας παρότρυνε τους μητροπολίτες να ιδρύσουν σχολεία . Στους επόμενους δύο αιώνες, ως τα μέσα του 18^ου αιώνα, η βελτίωση της παιδείας υπήρξε σημαντική .

Η σύσταση των κοινοτήτων, η ανάπτυξη του εμπορίου, η διάδοση των βιβλίων που τυπώνονταν κυρίως στη Βενετία και στη Βιέννη, η κατάργηση του παιδομαζώματος και η επαφή με τις χώρες της κεντρικής Ευρώπης, συντέλεσαν στον πολλαπλασιασμό των σχολείων . Στα σχολεία των Ιωαννίνων, της Χίου, της Σμύρνης και των Κυδωνιών διδάσκονται νέα μαθήματα από τις φυσικές επιστήμες, φιλοσοφία και μαθηματικά . Αυξάνεται ο αριθμός των Ελλήνων λογίων που γράφουν βιβλία ή διδάσκουν σε ευρωπαϊκά πανεπιστήμια ή σε σχολεία των ελληνικών παροικιών του εξωτερικού αλλά και στα εδάφη της αυτοκρατορίας . Καλλιεργούν τη λαϊκή γλώσσα, που αρχίζει να χρησιμοποιείται και στον πεζό λόγο . Όλα θεμελιώνουν την ιδέα του νέου Ελληνισμού . Το κλίμα αυτό ετοίμασε την περίοδο της πνευματικής αναγέννησης που ονομάστηκε Νεοελληνικός Διαφωτισμός (1750-1830).

 Ο Ελληνισμός της Διασποράς 

 Από τον 14^ο αιώνα, που άρχισε η έξοδος των Ελλήνων λογίων προς τη Δύση, ως τα τέλη του 18^ου αιώνα, στις πόλεις της Ευρώπης είχαν δημιουργηθεί δεκάδες παροικίες Ελλήνων, ενώ ήταν χιλιάδες οι έμποροι, οι τεχνίτες και οι λόγιοι που ήταν εγκαταστημένοι εκεί . Μια από τις πρώτες παροικίες δημιουργήθηκε στη Βενετία (1539), όπου οι Έλληνες θεμελίωσαν τον ορθόδοξο ναό του Αγίου Γεωργίου 

Εκεί ιδρύθηκε το φημισμένο σχολείο «Φλαγγινιανό Φροντιστήριο» και τυπώθηκαν σε ελληνικά τυπογραφεία εκατοντάδες βιβλία . Σημαντικές ήταν οι ελληνικές κοινότητες στο Λιβόρνο, στη Νάπολη και την Ανκόνα .

 Στην κεντρική Ευρώπη, όπου οι Έλληνες έφτασαν κατά τα μέσα του 17^ου αιώνα για λόγους εμπορικούς, σημαντικές ήταν οι ελληνικές παροικίες της Βιέννης, όπου τυπώθηκαν πολλά βιβλία, η πρώτη ελληνική εφημερίδα (1791-1797), τα πρώτα φιλολογικά περιοδικά και ο Ρήγας Βελεστινλής εξέδωσε τα έργα του, και της Τεργέστης . Άλλες σημαντικές ελληνικές παροικίες υπήρχαν στη Μόσχα και την Οδησσό, στο Άμστερνταμ και στο Παρίσι, από όπου ο Αδαμάντιος Κοραής και άλλοι λόγιοι θα μεταλαμπαδεύσουν το νέο πνεύμα της εποχής στον ελληνικό χώρο και θα συμβάλλουν καθοριστικά στην πνευματική πορεία των Ελλήνων .

Η ένοπλη αντίσταση του Ελληνισμού

 Αρματολοί και κλέφτες 

Οι αρματολοί ήταν ομάδες ενόπλων ανδρών που υπηρετούσαν την οθωμανική εξουσία και είχαν ως αποστολή να προστατεύουν τις παραμεθόριες περιοχές, τις ορεινές διαβάσεις και τους εμπορικούς δρόμους . Απαλλάσσονταν από τη φορολογία και δεν έδιναν τα παιδιά τους στο παιδομάζωμα . Οι κλέφτες, ήταν ένοπλες ομάδες που έδρασαν στις ορεινές περιοχές όπου είχαν καταφύγει για να αποφύγουν το παιδομάζωμα, τη βαριά φορολογία και τους ατομικούς και οικογενειακούς εξευτελισμούς . Και οι δύο ομάδες εξασκήθηκαν στον πόλεμο, συχνά συνεργάζονταν ενάντια στους Τούρκους και, όταν απόκτησαν εθνική συνείδηση, έπαιξαν σημαντικό ρόλο στον αγώνα της εθνικής ανεξαρτησίας των Ελλήνων . Τα πιο σημαντικά κέντρα όπου έδρασαν οι κλέφτες και οι αρματολοί ήταν το Σούλι στην Ήπειρο και η Μάνη στην Πελοπόννησο .

  

Οι Έλληνες και η Ρωσία 

 Επειδή η ανεψιά του τελευταίου βυζαντινού αυτοκράτορα, Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, Σοφία παντρεύτηκε τον τσάρο Ιβάν τον Γ΄, καλλιεργήθηκε η πίστη ότι αυτό ήταν «επιθυμία του Θεού» κι ότι η Ρωσία θα γινόταν το «νέο Βυζάντιο» . Πάρα πολλοί Έλληνες έμποροι συγκεντρώθηκαν στη χώρα αυτή, ενίσχυσαν την παραπάνω ελπίδα, κι ακόμη περισσότερο με την άνοδο στο θρόνο του τσάρου Μεγάλου Πέτρου (1689) . Παρά το ότι τίποτε θετικό δεν έγινε επί των ημερών του, μετά το θάνατό του ενισχύθηκε η πίστη ότι η Ρωσία, το «ξανθόν γένος» θα απελευθερώσει την Ελλάδα . Με την τσαρίνα Αικατερίνη Β΄, που είχε μεγάλες φιλοδοξίες για τον Πόντο και τα Βαλκάνια, αρχίζει μια έντονη περίοδος με σχέδια και πολέμους ενάντια στους Οθωμανούς, που τελειώνουν με τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774) . Η συνθήκη αυτή εξασφάλισε το δικαίωμα στα ελληνικά πλοία να ταξιδεύουν με ρωσική σημαία στα λιμάνια του Πόντου και της νότιας Ρωσίας, όπου είχαν ιδρυθεί σημαντικές ελληνικές παροικίες . 

  

 Η επανάσταση του 1821

  

Η οικονομική κατάσταση των Ελλήνων 

Από τα τέλη του 16^ου αιώνα εμφανίζονται και άλλες χώρες  που διεκδικούν μερίδιο από το εμπόριο της εποχής, που μέχρι τότε είχε ως μονοπώλιο η Βενετία .  Με τις διομολογήσεις που εξασφάλισαν από το σουλτάνο (1535) οι Γάλλοι, οι Άγγλοι και οι Ολλανδοί άρχισαν να εμπορεύονται στα λιμάνια της οθωμανικής αυτοκρατορίας . Από τα προνόμια αυτά ωφελήθηκαν και οι Έλληνες έμποροι, που με τον καιρό έγιναν σημαντική δύναμη στην θάλασσα της Αδριατικής . Σημαντικό ρόλο στην οικονομική πρόοδο των Ελλήνων έπαιξε η ρωσοτουρκική συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774) που συνέβαλε στην περαιτέρω ανάπτυξη του εμπορικού στόλου των νησιών του Αιγαίου .

Και το θαλάσσιο και το χερσαίο εμπόριο ευνοήθηκαν πολύ από τις ελληνικές παροικίες στις κυριότερες ευρωπαϊκές πόλεις, ενώ το εισαγωγικό και εξαγωγικό εμπόριο μετέτρεψαν την οικοτεχνία σε βιομηχανία . Για να εξασφαλίσουν τα αναγκαία κεφάλαια για τις επιχειρήσεις τους δημιούργησαν τις συντεχνίες, ενώ ο «συνεταιρισμός» βαμβακερών νημάτων στα Αμπελάκια της Θεσσαλίας και η «ομοσπονδία» μεταλλείων αργύρου στα Μαντεμοχώρια της Χαλκιδικής αποτελούν ξεχωριστές περιπτώσεις οικονομικής συνεργασίας και προόδου των Ελλήνων .      

  

Η διεθνής κατάσταση – Ο Ναπολέων 

 Οι μεγάλες επιτυχίες της Γαλλικής επανάστασης (1789) είχαν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός αντιγαλλικού συνασπισμού (1793) στον οποίο συμμετείχαν η Αγγλία, η Αυστρία, η Πρωσία, η Ισπανία, η Ολλανδία και κρατίδια της Γερμανίας . Παρά τα εσωτερικά της προβλήματα η Γαλλία συνέχισε και τους πολέμους με τα ευρωπαϊκά κράτη . Στους πολέμους αυτούς αναδείχτηκε η φυσιογνωμία του νεαρού Ναπολέοντα Βοναπάρτη.

 Το 1795 αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν η Ισπανία και η Πρωσία, το 1796 ο Ναπολέων απελευθέρωσε το Μιλάνο, το 1797 ανάγκασε την Αυστρία να υπογράψει τη συνθήκη του Καμποφόρμιο, με την οποία η «Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας» παραχωρήθηκαν στην Αυστρία, ενώ τα Εφτάνησα περιήλθαν στους δημοκρατικούς Γάλλους .

Στη συνέχεια ο Ναπολέων εκστράτευσε στην Αίγυπτο (1798), είχε κάποιες επιτυχίες αλλά τον Αύγουστο οι Άγγλοι κατέστρεψαν το στόλο του . Γύρισε στη Γαλλία και αφού ανέτρεψε το Διευθυντήριο (1799), έκανε καινούριο σύνταγμα (1800) που του έδινε τεράστια εξουσία, ενώ το 1804 ανακηρύχθηκε Αυτοκράτορας των Γάλλων . Τα επόμενα χρόνια συνέχισε τους πολέμους ενάντια στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες . 

Καθοριστικό ρόλο στην εξασθένιση του γαλλικού στρατού έπαιξε η εκστρατεία του στη Ρωσία (1812), όπου έπαθε μεγάλη καταστροφή . Νικήθηκε και το 1813 και οι αντίπαλοί του μπήκαν στο Παρίσι, εξόρισαν τον Ναπολέοντα, επανέφεραν στο θρόνο το Λουδοβίκο ΙΗ΄(18^ο ) . Δραπετεύει από την εξορία, οργανώνει το γαλλικό στρατό και συγκρούεται με Άγγλους και Πρώσους στο Βατερλώ (18 Ιουνίου 1815), όπου συντρίβεται ο στρατός του . Οι νικητές μπαίνουν και πάλι στο Παρίσι, ο Ναπολέων εξορίζεται στο νησί της Αγίας Ελένης, όπου και πέθανε το 1821 .   

Η Φιλική Εταιρεία  

Το 1814, την εποχή που οι Έλληνες έμποροι Νικόλαος Σκουφάς, Αθανάσιος Τσακάλωφ και Εμμανουήλ Ξάνθος αναλάμβαναν στην Οδησσό της Ρωσίας το έργο της δημιουργίας της Φιλικής Εταιρείας για να προετοιμάσουν τον Αγώνα των Ελλήνων, ο Ναπολέων ήταν εξόριστος και στη Ευρώπη κυριαρχούσε το πνεύμα του Μέττερνιχ, που ήταν η ψυχή της Ιερής Συμμαχίας, που ήταν αντίθετη στα επαναστατικά κινήματα . 

Μέσα σε αυτό το εχθρικό κλίμα έπρεπε οι ενέργειές τους να είναι απόλυτα μυστικές, γι αυτό και ως το 1817 λίγα ήταν τα μέλη της οργάνωσης, ενώ τα επόμενα χρόνια αυξήθηκαν σε χιλιάδες . Οι ηγέτες της Φιλικής παρουσιάζονταν ως εκπρόσωποι μιας «ανώτερης αρχής» κι όλοι φαντάζονταν ότι θα επρόκειτο για κάποια σημαντική προσωπικότητα .

Το 1818 η Φιλική Εταιρεία μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη και η ηγετική ομάδα το 1820 έστειλε τον Ξάνθο να κάνει πρόταση στον Ιωάννη Καποδίστρια να αναλάβει την ηγεσία του Αγώνα .  Αυτός, ως υπουργός του τσάρου, αρνήθηκε και τότε ο Ξάνθος στράφηκε προς τον αξιωματικό του ρωσικού στρατού Αλέξανδρο Υψηλάντη . Ετοίμασαν το «Σχέδιον Γενικόν» σύμφωνα με το οποίο η επανάσταση θα άρχιζε στις Παραδουνάβιες ηγεμονίες καθώς είχε περισσότερες πιθανότητες να επιτύχει διότι : η διοίκηση των περιοχών βρισκόταν στα χέρια των Φαναριωτών, ο Ελληνισμός της περιοχής αυτής ήταν πλούσιος, και η ρωσοτουρκική συνθήκη του 1812 εμπόδιζε το σουλτάνο να στείλει στρατεύματα, κι αν έστελνε, θα έδινε την δυνατότητα να πετύχει η επανάσταση στην Πελοπόννησο, που θα άρχιζε ταυτόχρονα καθώς ο σουλτάνος θα έπρεπε να διατηρεί στρατό σε δύο μέτωπα .   

Η επανάσταση στις Παραδουνάβιες ηγεμονίες 

 Οργανώθηκε από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη που συνεργάστηκε με το Φαναριώτη ηγεμόνα της Μολδαβίας Μιχαήλ Σούτσο . Εξέδωσε και μία επαναστατική προκήρυξη στην οποία γινόταν υπαινιγμός ότι η Ρωσία θα βοηθούσε στον Αγώνα και αναφέρονταν στην Δημοκρατία που θα εφάρμοζε μετά την επιτυχία της επανάστασης . Το Μάρτιο συγκροτεί τον Ιερόν Λόχον από 450 εθελοντές νεαρούς σπουδαστές των ελληνικών παροικιών και με τις υπόλοιπες δυνάμεις φτάνει στο Βουκουρέστι, το οποίο άρχισε να οργανώνει .

Ο τσάρος Αλέξανδρος όταν πληροφορήθηκε το γεγονός, φοβούμενος τις αντιδράσεις των άλλων ευρωπαϊκών δυνάμεων τον διέγραψε από το ρωσικό στρατό, ενώ ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄ αφόρισε τον Μιχαήλ Σούτσο . Τον Ιούνιο, στη μάχη στο Δραγατσάνι, οι τουρκικές δυνάμεις, που εισήλθαν στις ηγεμονίες με την άδεια της Ρωσίας,  συντρίβουν τους επαναστάτες, σκοτώθηκαν περί τους 200 νεαρούς του Ιερού Λόχου, ο Υψηλάντης περνά στην Αυστρία, όπου συλλαμβάνεται και φυλακίζεται, απελευθερώνεται το 1827 και πεθαίνει στη Βιέννη το 1828 . 

Τα πολεμικά γεγονότα – Οι ήρωες 

 Ο ελληνικός στρατός στηρίχτηκε στους κλέφτες και τους αρματολούς και στους εμπειροπόλεμους ναυτικούς που υπηρετούσαν στον τουρκικό στόλο και είχαν συγκρουστεί πολλές φορές με τους πειρατές . Είχαν προετοιμαστεί ψυχολογικά από την Φιλική Εταιρεία, είχαν επηρεαστεί από τα ιδεώδη της Γαλλικής Επανάστασης . Η οθωμανική αυτοκρατορία υπερείχε αριθμητικά και οργανωτικά, διέθετε άφθονα πολεμοφόδια και μέσα μεταφοράς από την ξηρά και τη θάλασσα .

Σημαντικά γεγονότα των πρώτων χρόνων αποτελούν : 

Στην Πελοπόννησο η επανάσταση άρχισε στις 25 Μαρτίου . Η πολιορκία και η κατάληψη της Τριπολιτσάς, η νίκη στο Βαλτέτσι, η αντίσταση του Αθανασίου Διάκου στην Αλαμάνα και του Οδυσσέα Ανδρούτσου στο Χάνι  Γραβιάς .  Οι Τούρκοι νικούν τον Αλή πασά (1822) και πολιορκούν το Σούλι . Σώμα Ελλήνων, που κατευθυνόταν προς το Σούλι για βοήθεια,  συντρίβεται από τους Τούρκους στο Πέτα (Ιούνιος 1822) . Εξέγερση στη Χαλκιδική με τον Εμμανουήλ Παπά, στον Όλυμπο και στη Νάουσα . Εξέγερση στην Κρήτη, στη Σάμο, καταστροφή της Χίου και εκδίκηση από τον Κανάρη που πυρπόλησε την τουρκική ναυαρχίδα στο λιμάνι της Χίου .

Συντριβή του Δράμαλη στα Δερβενάκια από τον Κολοκοτρώνη, ανεπιτυχής πολιορκία του Μεσολογγίου από τον Κουταχή .

Το 1823 δεν έγιναν άλλες στρατιωτικές επιχειρήσεις γιατί οι Έλληνες είχαν εξαντληθεί οικονομικά και οι αντιπαλότητες μεταξύ στρατιωτικών και πολιτικών οδήγησαν σε εμφύλιο πόλεμο, ενώ και οι Τούρκοι είχαν οικονομικά προβλήματα καθώς έπρεπε να πολεμήσουν ενάντια στην Περσία, ενάντια στον Αλή Πασά, ενώ πυρκαγιά κατέκαψε αποθήκες στρατιωτικού υλικού στην Κωνσταντινούπολη .

 Γεγονότα από το 1824-1827 : Δυνάμεις του Μεχμέτ Αλή της Αιγύπτου καταπνίγουν την εξέγερση στην Κρήτη, ο τουρκικός στόλος καταστρέφει ολοκληρωτικά τα Ψαρά, ελληνική νίκη στη ναυμαχία του Γέροντα (Αύγουστος 1824) .

Ο Ιμπραήμ καταλαμβάνει την Πελοπόννησο, νικά στο Μανιάκι, όπου σκοτώθηκε ο Παπαφλέσσας, η κυβέρνηση αμνηστεύει τον Κολοκοτρώνη που σε συνεργασία με τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη αδυνατούν να εμποδίσουν τον Ιμπραήμ με κλεφτοπόλεμο . Δεύτερη ανεπιτυχής πολιορκία του Μεσολογγίου και συμμετοχή του Ιμπραήμ, από το Δεκέμβριο του 1825 . Τραγική έξοδος του Μεσολογγίου τον Απρίλιο του 1826 .

Η δράση του Γεωργίου Καραϊσκάκη, στα τέλη του 1826, αναπτέρωσε το ηθικό των Ελλήνων  αλλά την άνοιξη του 1827 σκοτώνεται και η Ακρόπολη των Αθηνών παραδίδεται και πάλι στους Τούρκους (Μάιος 1827) . Ο Ιμπραήμ ήταν κυρίαρχος στην Πελοπόννησο, στη Στερεά Ελλάδα παρατηρείται κάποια δραστηριοποίηση εξαιτίας του Ιωάννη Καποδίστρια, ενώ η τελευταία μάχη δίνεται στην Πέτρα της Βοιωτίας από το Δημήτριο Υψηλάντη, αδελφό του Αλέξανδρου, που άρχισε τον Αγώνα στις Παραδουνάβιες ηγεμονίες το Φεβρουάριο του 1821 .

Οι Εθνικές Συνελεύσεις 

Η πρώτη Εθνική Συνέλευση έγινε στην Επίδαυρο στις 20 Δεκεμβρίου και την 1^η Ιανουαρίου 1822 αποφασίστηκε το «Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδος» με το οποίο οι 59 αντιπρόσωποι έθεσαν τις βάσεις της «πολιτικής υπάρξεως και ανεξαρτησίας του Ελληνικού Έθνους» . Σύμφωνα με  αυτό το «Σύνταγμα της Επιδαύρου», που επηρεάστηκε από τις ιδέες της γαλλικής επανάστασης, τη διοίκηση της χώρας αποτελούσαν δύο σώματα με ετήσια θητεία : το Εκτελεστικό Σώμα και το Βουλευτικό Σώμα, ενώ ανεξάρτητο από αυτά θα ήταν το Δικαστικό Σώμα . Πρόεδρος του Εκτελεστικού ήταν ο Μαυροκορδάτος, του Βουλευτικού ο Υψηλάντης, οι Φιλικοί και ο Κολοκοτρώνης υποβιβάστηκαν .

Η  δεύτερη Εθνική Συνέλευση έγινε το Μάρτιο του 1823, ενώ υπήρχαν διαφωνίες μεταξύ πολιτικών και στρατιωτικών και τα οικονομικά του αγώνα είχαν εξαντληθεί . Παράλληλα υπήρχε ανησυχία από απειλές για τουρκικές επιθέσεις, από την αρνητική στάση των Μεγάλων Δυνάμεων αλλά και την πρόκληση εμφυλίου πολέμου . Έγιναν τροποποιήσεις σε άρθρα του «Προσωρινού πολιτεύματος» και ο τελικός «Νόμος της Επιδαύρου» επικυρώθηκε στον Απρίλιο του 1823 . Σε λίγο ξέσπασε ο εμφύλιος πόλεμος .

Οι αντιθέσεις των παρατάξεων, τα ατομικά , οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα οδήγησαν σε εμφύλιους πολέμους . Ο πρώτος εμφύλιος, που εκδηλώθηκε στον Ιούλιο του 1823, με το σχηματισμό δύο αντίπαλων κυβερνήσεων με επικεφαλής τον Κολοκοτρώνη και τον Μαυροκορδάτο, έληξε με υποχώρηση του Κολοκοτρώνη και αναγνώριση της νέας κυβέρνησης που εγκαταστάθηκε στο Ναύπλιο . Ο δεύτερος εμφύλιος εκδηλώθηκε το Μάιο του 1824 και είχε αντίπαλους τους προκρίτους της Πελοποννήσου με εκείνους της Στερεάς Ελλάδας και των νησιών . Έγιναν φοβερές καταστροφές στην Πελοπόννησο, ο Κολοκοτρώνης παραδόθηκε και φυλακίστηκε, ο Ανδρούτσος παραδόθηκε και δολοφονήθηκε . Και το χειρότερο από όλα ήταν ότι οι Τούρκοι κατέστρεφαν τα Ψαρά και ο Ιμπραήμ εισέβαλε στην Πελοπόννησο .

 Η τρίτη Εθνική Συνέλευση έγινε στην Επίδαυρο, στις 6 Απριλίου 1826 . Λίγες μέρες μετά έπεσε το Μεσολόγγι και οι σύνεδροι αποφάσισαν να ζητήσουν τη μεσολάβηση της Αγγλίας για το συμβιβασμό με την Τουρκία . Οι συνεδριάσεις διακόπηκαν και ξανάρχισαν το Μάρτιο του 1827 σε μια προσπάθεια συνεργασίας και προετοιμασίας του εδάφους για την απελευθέρωση της χώρας  . Εξέλεξαν «Κυβερνήτη της Ελλάδος» τον Ιωάννη Καποδίστρια, ανέθεσαν την αρχηγία του στρατού και του στόλου σε Άγγλους αξιωματούχους . Το Μάιο του 1827 η Συνέλευση ψήφισε και το «Πολιτικόν Σύνταγμα της Ελλάδας», με 150 άρθρα,  που αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα στην πολιτική ιστορία της νεότερης Ελλάδας .     

Ο ρόλος των Μεγάλων Δυνάμεων 

Οι ηγεμόνες των χωρών της Ευρώπης, ιδίως της Ιερής Συμμαχίας, ήταν ενάντια σε κάθε εξέγερση . Κι ενώ ο απαγχονισμός από τους Τούρκους του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄ οδήγησε σε διακοπή των ρωσοτουρκικών σχέσεων, αυτή η κίνηση δεν είχε κανένα άλλο αποτέλεσμα . Πρώτη η Αγγλία, με υπουργό των Εξωτερικών το Γεώργιο Κάννιγκ (1823), αναγνώρισε την Ελλάδα ως εμπόλεμο και όχι ως πειρατικό έθνος . Έτσι αυξήθηκε η αγγλική επιρροή στην Ελλάδα, που τα επόμενα χρόνια πήρε δύο δάνεια από αυτή αλλά τα χρήματα κατασπαταλήθηκαν ·  δημιουργήθηκαν τρία κόμματα, ανάλογα με τη χώρα που υποστήριζαν, το αγγλικό, το γαλλικό και το ρωσικό · το αγγλικό κόμμα ζήτησε επίσημα να τεθεί η Ελλάδα υπό αγγλική προστασία  

Αντίθετα από την επίσημη στάση των ηγετών της Ευρώπης, οι λαοί της αντιμετώπισαν με συμπάθεια και ενθουσιασμό την Ελληνική Επανάσταση . Μετά το θαυμασμό τους για την αρχαία Ελλάδα, τώρα θαύμαζαν και τους νέους Έλληνες που αγωνίζονταν για την ελευθερία τους . Εφημερίδες, φυλλάδια, βιβλία, φιλελληνικοί σύλλογοι και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις καλλιέργησαν ένα κλίμα αλληλεγγύης προς τους Έλληνες, συγκέντρωναν χρήματα, τρόφιμα και φάρμακα γι αυτούς . Πάρα πολλοί επώνυμοι πήγαν στην Ελλάδα ως εθελοντές, για να προσφέρουν ό,τι βοήθεια μπορούσαν, ακόμη και να πολεμήσουν . Το κίνημα αυτό ονομάστηκε Φιλελληνισμός και επηρέασε αρκετά τις κυβερνήσεις των ευρωπαϊκών κρατών .

 Οι συνθήκες  

Το Πρωτόκολλο της Πετρούπολης (Απρίλιος 1826) : Υπογράφτηκε από τη Ρωσία και την Αγγλία, προέβλεπε την ίδρυση αυτόνομου κράτος με την ονομασία Ελλάς, θα πλήρωνε φόρο υποτέλειας στο σουλτάνο, τα σύνορα θα τα όριζαν αυτές και, σε συνεργασία με τις άλλες δυνάμεις, θα έκαναν αποδεκτές τις αποφάσεις τους από την Τουρκία και τους Έλληνες .

 Η Σύμβαση του Λονδίνου (Ιούλιος 1827) : Επαναλαμβάνει το Πρωτόκολλο της Πετρούπολης και σε μυστικό άρθρο προβλέπει αποστολή ναυτικών δυνάμεων στην Πελοπόννησο . Επειδή ο σουλτάνος αρνήθηκε τους όρους της σύμβασης, οι Μεγάλες Δυνάμεις κατέστρεψαν τον αιγυπτιακό και τουρκικό στόλο στο λιμάνι του Ναβαρίνου . Στο εξής, οι τρεις «Προστάτριες Δυνάμεις» θα παίζουν σημαντικό ρόλο στην ιστορία της Ελλάδας .

 Με τα δύο Πρωτόκολλα του Λονδίνου, το 1828 και το 1830, το ανεξάρτητο ελληνικό κράτος περιλάμβανε την Πελοπόννησο, τις Κυκλάδες, το μεγαλύτερο τμήμα της Στερεάς Ελλάδας και την Εύβοια, με βόρειο σύνορο τη γραμμή ανάμεσα στους κόλπους Παγασητικό και Αμβρακικό 

 Ιωάννης Καποδίστριας: Κυβερνήτης του Ελληνικού κράτους (1828-1931) 

 Όταν ο Καποδίστριας έφτασε στην Ελλάδα, τον Ιανουάριο του 1828, η κατάσταση ήταν τραγική . Οι Τούρκοι έλεγχαν το μεγαλύτερο τμήμα της Πελοποννήσου και της Στερεάς Ελλάδας, τα νησιά υπόφεραν από Έλληνες πειρατές, δεν είχε λυθεί το ζήτημα της κυβερνητικής εξουσίας και οι Μεγάλες Δυνάμεις ενδιαφέρονταν για τα συμφέροντά τους . Ο Καποδίστριας ασχολήθηκε με τα ακόλουθα ζητήματα  

Διοικητικά: Ο Κυβερνήτης θα ασκούσε τη νομοθετική εξουσία με τη βοήθεια του «Πανελληνίου», «Γραμματεύς της Επικρατείας», δηλ. πρωθυπουργός διορίστηκε ο Σπυρίδων Τρικούπης, η χώρα χωρίστηκε σε έξι τμήματα και επικεφαλής τοποθετήθηκαν «έκτακτοι επίτροποι», σαν τους νομάρχες .

Οικονομικά : Περιόρισε τις δαπάνες, αύξησε τα έσοδα από τα τέλη τελωνείων, επέβαλε το φόρο δεκάτη στα αγροτικά προϊόντα . Ίδρυσε πρότυπη Γεωργική Σχολή για να αυξήσει την παραγωγή · δεν μπόρεσε να κάνει διανομή της γης επειδή ήταν υποθηκευμένη στα δάνεια ·   ίδρυσε την «Εθνική Χρηματιστική Τράπεζα» και καθιέρωσε νέο νόμισμα, το «φοίνικα» .

Στρατιωτικά : Οργάνωσε όλες τις ομάδες των ατάκτων στρατευμάτων υπό την εποπτεία του Δημητρίου Υψηλάντη · δημιουργήθηκε ο «Λόχος των Ευελπίδων» · ο Ανδρέας Μιαούλης ανέλαβε να εκκαθαρίσει τα νησιά από τους πειρατές, που δυσφημούσαν τον Αγώνα των Ελλήνων στο εξωτερικό .

Εκπαιδευτικά: Ίδρυσε στο νησί Αίγινα σχολεία για τη διδασκαλία των ελληνικών μαθημάτων και άλλα επαγγελματικά . Επίσης, το «Κεντρικόν Σχολείον» για όσους προορίζονταν να κάνουν ανώτερες σπουδές .

Δικαστικά : Ίδρυσε Ειρηνοδικεία, Πρωτοδικεία, Εφετεία και Εμποροδικείο στη Σύρο.

Διπλωματικά : Με τα δύο Πρωτόκολλα του Λονδίνου, το 1828 και το 1830, το ανεξάρτητο ελληνικό κράτος περιλάμβανε την Πελοπόννησο, τις Κυκλάδες, το μεγαλύτερο τμήμα της Στερεάς Ελλάδας και την Εύβοια, με βόρειο σύνορο τη γραμμή ανάμεσα στους κόλπους Παγασητικό και Αμβρακικό .

Επειδή η προσπάθεια του Καποδίστρια να δημιουργήσει ένα οργανωμένο κράτος έθιγε τα συμφέροντα των ισχυρών οικογενειών της εποχής, δημιουργήθηκε ισχυρή αντιπολίτευση εναντίον του, που την υποστήριζαν και η Αγγλία με τη Γαλλία, γιατί τον θεωρούσαν όργανο της ρωσικής πολιτικής . Παλιοί συνεργάτες του στράφηκαν εναντίον του και τελικά τον δολοφόνησαν το Σεπτέμβριο του 1831, ενώ πήγαινε στην εκκλησία .

 Η Βασιλεία του Όθωνα

Η εκλογή του Όθωνα και η περίοδος της Αντιβασιλείας (1833-1835) 

Μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια οι αντίπαλες παρατάξεις οδηγούσαν την Ελλάδα και πάλι σε εμφύλιο πόλεμο, γι αυτό οι «προστάτριες Δυνάμεις» εκλέξανε βασιλιά της Ελλάδα τον Όθωνα, δεκαεπτά ετών, δευτερότοκο γιο του βασιλιά της Βαυαρίας Λουδοβίκου . Με τη συνθήκη του Λονδίνου (Μάιος 1832)  οριζόταν ότι η Ελλάδα θα γινόταν κράτος ανεξάρτητο, με βασιλιά τον Όθωνα και την εγγύηση των τριών προστάτιδων Δυνάμεων, της Αγγλίας, της Γαλλία και της Ρωσίας .

Η Εθνική Συνέλευση επικύρωσε την εκλογή αυτή, χορήγησε γενική αμνηστία και διόρισε μία επιτροπή που θα πήγαινε στο Μόναχο για να προσφέρει το θρόνο στο βασιλιά της Ελλάδας . Τον Ιούλιο του ίδιου χρόνου η Τουρκία αποδεχόταν με τη Συνθήκη της Κωνσταντινούπολης ως σύνορα της Ελλάδας τη γραμμή ανάμεσα στους κόλπους Παγασητικό και Αμβρακικό .

Ο Όθωνας έφτασε στο Ναύπλιο τον Ιανουάριο του 1833 κι έγινε δεκτός με ενθουσιασμό από τους Έλληνες . Ως την ενηλικίωσή του (1835) την εξουσία θα ασκούσε τριμελής Αντιβασιλείας, που ορίστηκε από το βασιλιά της Βαυαρίας, και θα βοηθούσε το νέο βασιλιά στην αντιμετώπιση των δύσκολων διοικητικών, οικονομικών και οργανωτικών προβλημάτων.

 Όμως με τα μέτρα που έλαβαν παραγκώνισαν τους φυσικούς πολιτικούς και στρατιωτικούς ηγέτες της Επανάστασης κι αυτό προκάλεσε στη συνέχεια αντιδράσεις που οι Βαυαροί τις αντιμετώπισαν και με ένοπλη βία, όπως για παράδειγμα συνέβη με τη δίκη του Κολοκοτρώνη . Παρόλα αυτά, οι περισσότεροι από τους θεσμούς που θεμελιώθηκαν τότε ισχύουν μέχρι σήμερα.

Διοίκηση : Το κράτος χωρίστηκε σε δέκα νομούς, αυτοί σε επαρχίες, μετά σε δήμου και χωριά . Οι νομάρχες και οι έπαρχοι διορίζονταν από το βασιλιά και έτσι καταργήθηκε ο κοινοτικός θεσμός . Το Δεκέμβριο του 1834 η πρωτεύουσα του κράτους μεταφέρθηκε από το Ναύπλιο στην Αθήνα .

Εκπαίδευση : Η Αντιβασιλεία ίδρυσε σχολεία που λειτουργούσαν με δαπάνες των δήμων, γι αυτό λέγονται και σήμερα «δημοτικά σχολεία» . Στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση υπήρχε το «Ελληνικό σχολείο» με τρεις τάξεις και το «Γυμνάσιο» με τέσσερις τάξεις . Ιδρύεται το πρώτο «Διδασκαλείο» και προγραμματίστηκε η ίδρυση Πανεπιστημίου που άρχισε να λειτουργεί το 1837 .   

Στρατός : Βαυαροί αξιωματικοί, με 8.000 στρατιώτες,  ανέλαβαν τις κύριες θέσεις, ενώ οι ηγέτες της Επανάστασης τοποθετήθηκαν σε δευτερεύουσες θέσεις ή αγνοήθηκαν .

Εκκλησία : Η ελληνική εκκλησία χωρίστηκε διοικητικά από το Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης, αυτό όμως αναγνώρισε την «Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ελλάδας» το 1850 .

Δικαιοσύνη : Την εποχή αυτή συντάχτηκαν νομοθετήματα (Ποινικός Νόμος, Ποινική Δικονομία, Πολιτική Δικονομία, Οργανισμός Δικαστηρίων) που ίσχυσαν επί ενάμιση περίπου αιώνα . 

Οικονομία : Για να αυξήσει τα οικονομικά του κράτους, διατήρησε το φόρο της «δεκάτης» του Καποδίστρια, έβαλε νέους φόρους, ενοικίασε αγροτικές εκτάσεις και εκμεταλλεύτηκε μονοπωλιακά τις αλυκές και τη σμύριδα .

  

Η περίοδος της Απόλυτης Μοναρχίας (1835-1843) 

Ο Όθωνας ενηλικιώθηκε το Μάιο του 1835 και ο ελληνικός λαός, που ήταν πολύ δυσαρεστημένος από τα εκκλησιαστικά, στρατιωτικά και οικονομικά μέτρα της Αντιβασιλείας, πίστεψε ότι τώρα θα απομακρύνονταν οι Βαυαροί από τις ηγετικές θέσεις και η κατάσταση θα βελτιωνόταν . Αντ’ αυτού ο Όθωνας διόρισε πρωθυπουργό τον Άρμανσπεργκ, που τον υποστήριζαν οι αγγλόφιλοι, γεγονός που προκάλεσε την αντίδραση του «γαλλικού» και του «ρωσικού» κόμματος, οι αρχηγοί των οποίων στάλθηκαν ως πρέσβεις στο εξωτερικό 

Μετά τις πιέσεις που δέχτηκε ο βασιλιάς διόρισε ως πρωθυπουργό έναν άλλο Βαυαρό κι αυτό προκάλεσε νέες αντιδράσεις . Έτσι, αναγκάστηκε να διορίσει για πρώτη φορά Έλληνα πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Ζωγράφο, το 1837 .

Η Επανάσταση της 3^ης Σεπτεμβρίου 1943  

Τα μεγάλα οικονομικά και πολιτικά προβλήματα και ο παραγκωνισμός των αγωνιστών της Επανάστασης ευνοούσαν τόσο την ανάπτυξη της ληστείας όσο και τη δημιουργία μυστικών εταιρειών ενάντια στη βασιλεία και στην ανάμιξη των ξένων στις υποθέσεις της χώρας . Λύση σε όλα αυτά τα ζητήματα θα έφερνε η καθιέρωση ενός Συντάγματος, και μια τέτοια λύση την υποστήριζαν και οι «προστάτριες Δυνάμεις» .

Τις 3 Σεπτεμβρίου 1843 πραγματοποιήθηκε εξέγερση με οργανωτές τους Δημήτριο Καλλέργη και Ιωάννη Μακρυγιάννη . Στρατός και λαός συγκεντρώθηκαν μπροστά στα Ανάκτορα –που ονομάστηκε «πλατεία Συντάγματος» – και εξέλεξαν κυβέρνηση που μετά από πιέσεις προς τον Όθωνα αναγκάστηκε να αποδεχτεί τη ψήφιση του Συντάγματος το Μάρτιο του 1844 . Αυτό ήταν αρκετά συντηρητικό αλλά διασφάλιζε την ισότητα των πολιτών απέναντι στο νόμο, την ελευθερία του τύπου, την κατάργηση της δουλείας και των βασανιστηρίων . Με την ψήφιση του εκλογικού νόμου δικαίωμα ψήφου είχαν όσοι ήταν 25 ετών και είχαν κάποια περιουσία ή επάγγελμα .

     

Ο νόθος κοινοβουλευτισμός 

Παρά το γεγονός ότι το σύνταγμα του 1844 ήταν προοδευτικότερα από άλλα ευρωπαϊκά συντάγματα, το δικαίωμα του βασιλιά να διορίζει τον πρωθυπουργό, τους υπουργούς, τα μέλη της Γερουσίας περιόριζε τη λαϊκή κυριαρχία μόνο στην εκλογή των βουλευτών, γι αυτό ο κοινοβουλευτισμός αυτός θεωρήθηκε νόθος . Στις εκλογές αναμείχθηκαν το Παλάτι και  οι πρεσβείες των Μεγάλων Δυνάμεων, τελικά το «γαλλικό κόμμα» με αθέμιτο τρόπο κέρδισε την πλειοψηφία .

Ο αρχηγός του «γαλλικού κόμματος» Ιωάννης Κωλέττης κυβέρνησε τρία χρόνια την Ελλάδα (1844-1847), άσκησε με αυταρχικό τρόπο τη εξουσία του, σπατάλησε τα έσοδα του κράτους εξυπηρετώντας κυρίως τους φίλους του, ήταν ο εκφραστής της «Μεγάλης Ιδέας», που σήμαινε την εκδίωξη των Οθωμανών από τα ελληνικά εδάφη και την ενσωμάτωση όλων των Ελλήνων στα όρια του ελληνικού κράτους . Μετά τον Κωλέττη έγιναν πρωθυπουργοί τέσσερις αγωνιστές του 1821, αλλά ήταν άπειροι για να αντιμετωπίσουν τα μεγάλα διπλωματικά ζητήματα και η κατάσταση χειροτέρεψε σε όλα τα επίπεδα .

Ο Κριμαϊκός πόλεμος και ο Ελληνισμός (1853-1857) 

Το 1853 ξέσπασε ο Κριμαϊκός πόλεμος και ο ελεύθερος αλλά και ο υπόδουλος Ελληνισμός, θεωρώντας σίγουρη τη νίκη των Ρώσων, πίστεψε ότι είχε έρθει η ώρα για την απελευθέρωση των υπόδουλων περιοχών της Θεσσαλίας, της Μακεδονίας και της Ηπείρου . Αξιωματικοί του ελληνικού στρατού παραιτήθηκαν από την υπηρεσία τους και μετέβησαν στις περιοχές αυτές προκειμένου να οργανώσουν τα επαναστατικά κινήματα . Η Γαλλία και η Αγγλία κράτησαν εχθρική στάση, το 1854 ο γαλλικός στόλος κατέλαβε τον Πειραιά και την Αθήνα για να υποχρεώσουν την ελληνική κυβέρνηση να καταδικάσει την επανάσταση . Κι ενώ ο πόλεμος τελείωσε το 1856 με την συνθήκη ειρήνης του Παρισιού, η αγγλογαλλική κατοχή συνεχίστηκε ως το Μάρτιο του 1857 .

Οι Μεγάλες Δυνάμεις εξαιτίας της υποστήριξης που παρείχαν στο σουλτάνο, ζήτησαν από τον Αβδούλ Μετζίτ να υιοθετήσει μέτρα ισότητας απέναντι σε όλους τους κατοίκους της αυτοκρατορίας .  Με τις μεταρρυθμίσεις του Χάττι -  Χουμαγιούν (1856) οι υπόδουλοι Έλληνες απέκτησαν δικαιώματα στον κοινοτικό, οικονομικό και εκπαιδευτικό τομέα, οργανώθηκαν οι κοινότητες στην Κωνσταντινούπολη, τη Σμύρνη, τη Θεσσαλονίκη κι άλλες πόλεις της Μικράς Ασίας και της Βόρειας Ελλάδας και σημείωσαν μεγάλη πρόοδο .

  

Οι νέες πολιτικές δυνάμεις και η έξωση του Όθωνα 

Η απογοήτευση των Ελλήνων από τη στάση των Μεγάλων Δυνάμεων και από τις αρνητικές αυτές εξελίξεις έστρεψαν τις ελληνικές κυβερνήσεις στην εσωτερική αναδιοργάνωση της χώρας, κατασκευάζοντας κυρίως έργα συγκοινωνίας και λιμάνια, σχεδιάζοντας την εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου και ενισχύοντας τη βιοτεχνία και τη βιομηχανία .

Οι νέες όμως πολιτικές δυνάμεις και κυρίως οι φοιτητές θεωρούσαν τον Όθωνα και το περιβάλλον του υπεύθυνο για την κακή κατάσταση της χώρας . Από το 1859 η αντιπολίτευση εναντίον του έγινε εντονότερη ενώ από το 1862 εκδηλώθηκαν σε πολλά μέρη της Ελλάδας αντιβασιλικά κινήματα . Το Οκτώβριο του 1862 οι επαναστάτες και ο στρατός με ένα ψήφισμα τον κήρυξαν έκπτωτο . Επιστρέφοντας από μία περιοδεία του στην Πελοπόννησο οι επαναστάτες τον ανάγκασαν να επιβιβαστεί σε αγγλικό πλοίο και να αναχωρήσει από την Ελλάδα . Πέθανε στο Μόναχο το 1867 .   

Η Βασιλεία του Γεωργίου του Α΄ – Χαρίλαος Τρικούπης

Η εκλογή του Γεωργίου Α΄ και η ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα 

Μετά την έξωση του Όθωνα οι τρεις μεγάλες Δυνάμεις συμφώνησαν στην εκλογή του γιου του Δανού πρίγκηπα Χριστιανού, Γεωργίου Γλύξμπουργκ, ως βασιλιά της Ελλάδας . Το Μάρτιο του 1863 ενημέρωσαν την ελληνική Εθνική Συνέλευση, που ετοίμαζε το νέο σύνταγμα, κι αυτή αμέσως επικύρωσε την εκλογή του, αναγορεύοντάς τον συνταγματικό βασιλιά της Ελλάδας με το όνομα Γεώργιος Α΄. Στην Ελλάδα ήρθε τον Οκτώβριο του 1863 .

Κατά τη διάρκεια των συζητήσεων για την εκλογή του, η Αγγλία παραιτήθηκε από την προστασία των Επτανήσων και τα νησιά ενώθηκαν με την Ελλάδα με τη συνθήκη του Λονδίνου (Νοέμβριος 1863).

Η Εθνική Συνέλευση και το σύνταγμα του 1864 

Τα χρόνια αυτά οι πολιτικοί άνδρες της Επανάστασης του 1821 και της εποχής του Όθωνα είχαν αποχωρήσει από την ενεργό δράση, τα παλιά κόμματα είχαν αποδιοργανωθεί και νέα εμφανίστηκαν στη θέση τους : οι συντηρητικοί «Πεδινοί», οι φιλελεύθεροι «Ορεινοί» και το «Εθνικόν Κομιτάτο» που εξέφρασε κυρίως τους φοιτητές  . Οι Επτανήσιοι υποστήριξαν τη φιλελεύθερη παράταξη . Οι αντίπαλοι συγκρούστηκαν αρκετές φορές στους δρόμους, αλλά τον Οκτώβριο του 1864 ολοκληρώθηκε η ψήφιση όλων των άρθρων του συντάγματος . Σύμφωνα με αυτό : οι εξουσίες πηγάζουν από το λαό, τα προνόμια του βασιλιά περιορίζονται και καταργείται η Γερουσία . Η νομοθετική εξουσία ανήκει στη Βουλή, ενώ η εκτελεστική στο βασιλιά που κυβερνά με τους υπουργούς . Δικαίωμα ψήφου έχουν όσοι συμπλήρωσαν το 21^ο έτος της ηλικίας τους .

 Οι πολιτικές και εθνικές εξελίξεις  

Τα κόμματα που ιδρύθηκαν την περίοδο αυτή είχαν ως στόχο τους τον εκσυγχρονισμό του κράτους και την ολοκλήρωση της εθνικής ανεξαρτησίας . Τα δικαιώματα που παραχωρούσε το Χάττι-Χουμαγιούν δεν μπορούσε να εμποδίσει το όραμα της ανεξαρτησίας στην Κρήτη, τη Θεσσαλία, την Ήπειρο και τη Μακεδονία . Η σημαντικότερη πολιτική φυσιογνωμία της εποχής αυτής είναι ο Χαρίλαος Τρικούπης, που το 1872 ίδρυσε το «Νέον Κόμμα», έγινε πολλές φορές υπουργός των Εξωτερικών και επτά φορές πρωθυπουργός (από το 1875 ως το 1895) .

Τις φιλελεύθερες απόψεις του δημοσίευσε για πρώτη φορά το 1874 με το άρθρο του «Τις πταίει; » που κατηγορούσε τις παρεμβάσεις του βασιλικού περιβάλλοντος στην πολιτική ζωή του τόπου . Το 1875 επέβαλε την αρχή της «δεδηλωμένης πλειοψηφίας», σύμφωνα με την οποία ο βασιλιάς έπρεπε να αναθέτει την κυβέρνηση μόνο σε κόμματα που πλειοψηφούσαν στη Βουλή .

 Σημαντικό ήταν το έργο του στην εσωτερική πολιτική : για την εξυγίανση της διοίκησης εφάρμοσε ευρωπαϊκά συστήματα, κάλεσε Γάλλους για την αναδιοργάνωση του στρατού, αναδιοργάνωσε τη Σχολή Ευελπίδων και ίδρυσε τη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων . Έκανε τη διώρυγα της Κορίνθου, τους σιδηροδρόμους προς Πελοπόννησο και Λάρισα . Για τα έργα αυτά επέβαλε βαριά φορολογία και οι αντίπαλοί του εκμεταλλεύτηκαν τη λαϊκή δυσαρέσκεια, αλλά αυτός συνέχισε την ίδια πολιτική . Το 1895 δεν εξελέγη ούτε βουλευτής, πήγε στη Γαλλία όπου πέθανε τον επόμενο χρόνο (1896).

Οι κυριότεροι αντίπαλοι του Τρικούπη ήταν ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος, που έγινε αρκετές φορές πρωθυπουργός, υποστήριξε την κρητική επανάσταση και την εποχή του η Θεσσαλία προσαρτήθηκε στην Ελλάδα  και ο Θεόδωρος Δηλιγιάννης, που διαφωνούσε με την οικονομική πολιτική του, για την ανάπτυξη της Ελλάδας θεωρούσε αναγκαία την απελευθέρωση των υπόδουλων Ελλήνων, γι αυτό και παρασύρθηκε στον ατυχή πόλεμο του 1897, έκανε διωγμούς των πολιτικών του αντιπάλων .

Η Κρητική επανάσταση (1866-1869) 

Οι Κρητικοί συχνά επαναστατούσαν διεκδικώντας την ανεξαρτησία τους αλλά όλες οι προσπάθειές τους είχαν αποτύχει . Το 1866 ξέσπασε νέα επανάσταση με κάποιες επιτυχίες στην αρχή αλλά στην συνέχεια ηττήθηκαν . Κορυφαία πράξη της εξέγερσης αποτέλεσε η ανατίναξη της Μονής του Αρκαδίου, κοντά στο Ρέθυμνο, από τους υπερασπιστές της, για να μην πέσουν αιχμάλωτοι στα χέρια των Τούρκων . Η πράξη αυτή ξαναζωντάνεψε το κίνημα του φιλελληνισμού . Οι διπλωματικές σχέσεις της Πύλης με την Ελλάδα είχαν διακοπεί καθώς η Τουρκία με τελεσίγραφό της ζητούσε από την ελληνική κυβέρνηση να σταματήσει να στέλνει πολεμικό υλικό, αξιωματικούς και εθελοντές στο νησί . Με την παρέμβαση των μεγάλων Δυνάμεων η Ελλάδα αναγκάστηκε να συμμορφωθεί στις αξιώσεις της Τουρκίας .

Η Βαλκανική κρίση και οι επαναστάσεις του 1878 

Η ενίσχυση του εθνικισμού στα Βαλκάνια και ιδίως της Βουλγαρίας δημιούργησε σημαντικά προβλήματα στην Ελλάδα . Το 1870 οι Βούλγαροι μετά από μία περίοδο προστριβών με το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης ίδρυσαν ανεξάρτητη βουλγαρική εκκλησία (Βουλγαρική Εξαρχία) με την ενίσχυση της Ρωσίας, γεγονός που προκάλεσε την αρχή της έντασης στις ελληνοβουλγαρικές σχέσεις  .

Το 1875 η Σερβία και το Μαυροβούνιο και το 1876 η Βουλγαρία κήρυξαν τον πόλεμο κατά της Τουρκίας με αποτέλεσμα την παρέμβαση τη Ρωσίας υπέρ των σλαβικών λαών το 1877. Οι Έλληνες ενθαρρυμένοι από τις νίκες των Ρώσων ξεσηκώθηκαν στη Θεσσαλία, τη Μακεδονία, την Ήπειρο και την Κρήτη . Με τη συνθήκη του Αγίου Στεφάνου (Φεβρουάριος 1878) οι Τούρκοι αποδέχτηκαν τη δημιουργία της μεγάλης Βουλγαρίας  αλλά αυτό προκάλεσε αντίδραση των άλλων μεγάλων Δυνάμεων που με τη συνθήκη του Βερολίνου (Ιούνιος 1878) περιόρισαν τα σύνορα της Βουλγαρίας, ενώ η Θεσσαλία προσαρτήθηκε στην Ελλάδα (1881) .

Η παραχώρηση της Κύπρου στους Άγγλους 

Η Κύπρος έμεινε έξω από το κλίμα της επανάστασης του 1821 αν και πλήρωσε με τον απαγχονισμό του αρχιεπισκόπου της Κυπριανού και πολλών άλλων τη διάθεσή της για εξέγερση . Πολλοί Κύπριοι ωστόσο πολέμησαν σε διάφορα μέρη της Ελλάδας . Το νησί παρέμεινε ως το 1878 υπό τουρκική κυριαρχία . Με τη συνθήκη του Βερολίνου όμως υπογράφτηκε και μυστική συμφωνία Αγγλίας και Τουρκίας σύμφωνα με την οποία η Αγγλία αναλάμβανε να προστατέψει την Τουρκία σε περίπτωση ρωσικής επίθεσης και η Τουρκία παραχωρούσε στην Αγγλία την Κύπρο για «κατοχή και διοίκηση», για να μπορεί από εκεί κοντά να βοηθήσει την Τουρκία σε περίπτωση ρωσοτουρκικού πολέμου . Η αγγλική κατοχή διατηρήθηκε στην Κύπρο ως το 1960 .

  

Ο ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897 

Οι μεγάλες Δυνάμεις στο συνέδριο του Βερολίνου (1878) είχαν αρνηθεί να ικανοποιήσουν το αίτημα των Κρητικών να ενωθούν με την Ελλάδα, υπέδειξαν απλά στην Τουρκία να βελτιώσει το διοικητικό καθεστώς του νησιού . Με τη «Σύμβαση της Χαλέπας»(Οκτώβριος 1878) προβλεπόταν μεγαλύτερη συμμετοχή Κρητικών στη διοίκηση, αλλά οι συχνές παραβιάσεις της σύμβασης από τους Τούρκους προκαλούσε μικρότερες ή μεγαλύτερες εξεγέρσεις που πνίγονταν στο αίμα . 

Η ελληνική κυβέρνηση αποφάσισε τότε να στείλει στη Κρήτη τον πρίγκιπα Γεώργιο, επικεφαλής μιας μοίρα του ελληνικού στόλου, για να εμποδίσει απόφαση τουρκικών δυνάμεων στο νησί . Η αντίδραση της Τουρκία ήταν άμεση . Τον Απρίλιο του 1897 κήρυξε τον πόλεμο κατά της Ελλάδας, κατέλαβε τη Λάρισα , στη συνέχεια το Δομοκό και άνοιξε το δρόμο για την Αθήνα . Η ελληνική κυβέρνηση ζήτησε την παρέμβαση των μεγάλων Δυνάμεων και υπογράφτηκε  ελληνοτουρκική συνθήκη ειρήνης στην Κωνσταντινούπολη (Νοέμβριος 1897) . Η Ελλάδα υποχρεώθηκε να πληρώσει 100 εκατομμύρια χρυσά φράγκα, ποσό τεράστιο για τις οικονομικές της δυνατότητες, για αυτό ζήτησε δάνειο από τις μεγάλες Δυνάμεις και δέχτηκε «Διεθνή Οικονομικό Έλεγχο» για την εξόφλησή του .

Ο Μακεδονικός Αγώνας            

Η Βουλγαρία εκμεταλλευόμενη τη δύσκολη θέση της Ελλάδας σχεδίαζε τη δημιουργία μιας αυτόνομης Μακεδονίας που στη συνέχεια θα ενωνόταν με τη Βουλγαρία . Από το 1893 ως το 1895 ίδρυσαν επαναστατικές επιτροπές με κύριο σύνθημά τους «η Μακεδονία για τους Μακεδόνες» και από το 1897 ένοπλες ομάδες έδρασαν στην Κεντρική και Ανατολική Μακεδονία . Στόχος τους ήταν κυρίως οι κληρικοί που ήταν αντίθετοι με τη Βουλγαρική Εξαρχία και στα βιλαέτια της Θεσσαλονίκης και του Μοναστηρίου εκατοντάδες Έλληνες υπήρξαν θύματά τους .  Κορύφωση των προσπαθειών τους ήταν η εξέγερση του Ϊλιντεν (1903) που οι Τούρκοι κατέστειλαν με ισχυρές δυνάμεις .

Μόνο μετά την εξέγερση του Ίλιντεν δημιουργήθηκε στην Ελλάδα κίνημα από πολιτικούς, στρατιωτικούς και διανοούμενους για την προστασία των Ελλήνων εκτός των ελληνικών συνόρων . Τα ελληνικά προξενεία της Θεσσαλονίκης και του Μοναστηρίου οργανώθηκαν καλά για να αντιμετωπίσουν τη βουλγαρική προπαγάνδα, αλλά και τη στρατιωτική τους δράση . Κορυφαία φυσιογνωμία της εποχής αναδεικνύεται ο Παύλος Μελάς που τον Οκτώβριο του 1904 σκοτώθηκε από τους Τούρκους στο χωριό Στάτιστα . Όμως, ο κίνδυνος εκβουλγαρισμού της Μακεδονίας είχε περάσει .

Το κίνημα των Νεοτούρκων (1908) 

 Το 1889 φιλελεύθεροι Τούρκοι ίδρυσαν μία μυστική οργάνωση για την ανατροπή του σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ Β΄(1876-1909) . Όταν αποκαλύφθηκε η συνομωσία, πολλά μέλη της οργάνωσης κατέφυγαν στο εξωτερικό και δημιούργησαν το «Κίνημα των Νεοτούρκων» . Το 1907 στο κίνημα αυτό εντάχτηκαν Τούρκοι αξιωματικοί, διανοούμενοι και αστοί και η οργάνωση ονομάστηκε «Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο» που είχαν ως στόχο τη συνταγματική μεταρρύθμιση και τον εκσυγχρονισμό του κράτους. 

Το 1908 υποχρέωσαν το σουλτάνο να παραχωρήσει συνταγματικές ελευθερίες και έτσι άρχισε μια νέα περίοδος στην ιστορία  της Τουρκίας . Η εκθρόνιση του σουλτάνου (1909) καλλιέργησε ανάμεσα στους υπόδουλους την ελπίδα για ισότητα, αλλά όταν επικράτησαν οι Νεότουρκοι, φάνηκε ότι ο στόχος τους ήταν η σταθεροποίηση του καθεστώτος και ο σταδιακός εκτουρκισμός των αλλοεθνών υπηκόων του .